ويم وندرس‌ین ”برلین اوزه‌رینده جننت“ فیلمیندن ایلهام آلاراق
هر دَييشيک‌ليک بير آدديم بيزي اؤلومه ياخينلاشديرير. اؤلمزليک آنجاق دَييشمز عالَم‌لره، دويولماز [غيرمحسوس] وارليق‌لارا خاص‌دير. اؤلمزليک ايسته‌ييرسن‌سه، دورغونلوق، ائتکي‌سيزليک، و گوجسوزلويو ده قبول ائتمه‌لیسن. بشر بونو ايسته‌مير. بشر باجارديقجا گوٍج‌لو اوْلماغا جان آتیر. مَلَک بئش‌تومنلیک سیککه‌نی يئردن قالديرا بيلمير، چونکي أبدي‌دير. آمما بشر گوٍج‌لودور، چونکي اؤله‌زي‌دير، محسوس عالمده دييشه‌رک ياشايير. اؤلوم اوْلماسايدي أبدیيت داريخديريجي دوزنلییه چئوریله‌جکدی. عرب يئني شعري‌نين آناسي ساييلان نازک الملائکه‌نين غريبه بير ميصراعسي وار: في صمْت الأبدِ القاسي حيثُ الموتُ دواءْ [أبدیيتين داش‌اوره‌ک سوسغونلوغوندا اؤلوم درمان‌دير].
بشر دئوریم‌لره، ايره‌لي‌له‌ييشه، دييشيم‌لره دوْغما [ذاتي] وورغون‌دور. آيزاک آسيمووون بير روْماني وار “ايکي يوز ايلليک اينسان” آديندا. بير روْبوت دييشيم و اؤلوم عشقينده، اؤز داخيلي قورولوشونا أل آپارير. تئل‌لرینی [سیم‌لريني]، سينير [عصب] و عضله شبکه‌لرینی دَييشير. بير چوْخ بؤلمه‌‌جيک‌لريني أته قانا گتيرير. روْبوت اؤلومدن محروم‌دور، اؤلومو اؤزله‌ییر. اؤلوم‌له ماراقلانان روْبوت، اينسان اؤزه‌لليک‌لري قازانماق اوچون اؤزونو دَييشديريب، گليشديرمه‌يه چاليشير. سوْنرا اينسان کيمي اؤلور.
تکجه أبدي ياشاميش بير وارليق، أبدي ياشاماقدان بئزيکه‌رک، اؤلومون جذبه‌سيني آنلايا بيلر. تکجه نئچه مين ايل دورغون دورومدا ياشاميش توْپلوم، گؤز قاماشديريجي اينکشافين لذتيني دادا بيلر. تکجه يوز ايل‌لر بوْيو يازيچي حؤکمرانليغيني تک‌آنلاملي متن‌لرين اوٍزه‌رينده حيس ائتميش اوْخوجو، يازيچي‌نين اؤلومونو توْي‌بايرام‌لا قارشيلايا بيلر.
ويم وندرسين بیر فیلمی وار «بئرلين اوزه‌رينده جننت»* آدیندا. فيلم، اينسانين پست‌مدرن دورومو سيناقدان کئچيرمه هوسيني آيدينجا آچيقلايير. دوْغرودور وئندئرس اوْ فيلمي باشقا آماج اوچون چکميشدير، آمما سؤيله‌ديييم سوْنوجو دا اوْندان چيخارماق اولار. مايکئل بيشوْف فيلم حاققيندا دئيير: «بيرگون مَلَک‌لرين بيري گؤزله‌نيلمزجه‌سينه ملک اوْلماقدان واز کچیر. بو اؤزلويونده اينسانين مئتافيزيک فلسفه‌سيندن اوز دؤنده‌رمه‌سينه بنزه‌يير. آدي چکيلن مَلَکين زاواللي [فناپذير] عالمه سوْخولماسي ايله، اؤلمز مابعدالطبيعه دونياسي قاپانير. ملک جننتدن قوپاراق، بيزيم قالاباليق ياشاييشيميزا آياق باسير. اوْ اؤز آبسترکت [انتزاعي] وارليغيني بوراخير، مادي دونيانين سوْيوق قيشيندا بير فينجان قهوه‌ني ألينه آلماغين لذتيني دادير». ديري اوْلماغين لذتي اؤلمزليکده دئييل، اؤلمه‌يين قاچيلمازليغيندادير. ملک‌لرله موقاييسه‌ده، مادي و محسوس عالمده ياشاماق تجروبه‌سي اينسانا اؤزگودور. بو تجروبه ألبته اؤده‌نيش‌سيز دئييل. بئله بير گؤزه‌ل تجروبه‌نين قارشیلیغی اؤلوم‌دور.
بشر هميشه أبدیيتين حسرتينده ياشاييب، ظلمات اؤلکه‌سينده ديريليک سويونو آختاريب. بشر هميشه «أبديیت»ين «دييشکن‌ليک»دن يوخاري مرتبه‌ده اوْتوردوغونو گومان ائديب. آمما کؤکونه باخاندا بونون عکسي داها ماراق‌لي‌دير: دييشکن‌لييين أبدیيتدن داها اوستون اوْلماسي. أبدیيت اؤزونو گؤسترمک اوچون زامانا سيغينير.
هميشه گومان ائديليردي زامان أبديیته باغلي‌دير. أبديیت زاماندان اوجاليق‌لاردا دايانيردي. چونکي أبدیيتده دييشمزليک، اؤلمزليک واريدي، زاماندا ايسه دييشکن‌ليک، اؤله‌زي‌ليک. آمما دانیمارکالی غملی فیلوسوف سورئن کیئرکئگوْر بونون عکسيني کشف ائدير. أبديیت اؤزونو گؤسترمک اوچون زاماندان آسیلی‌دير. شئللينگـه گؤره ده تانری‌نین عيسا ووجودوندا تجسد تاپماسي، اينسانا وئريلن نعمت دئييلدي. تانري اينسان طرفيندن تانينماسايدي اؤز گوج‌لريني قوه‌دن فعله چاتديرا بيلمه‌يه‌جکدي. ايسلامدا دا بونا اوْخشار بير آنلاييش وار: خَلَقتُ الانسانَ لِکَي تُعرَف [اؤزومو تانيتماق اوچون ياراتديم اينساني].
_____
* ۱۹۸۷-جی ایلده چکیلمیش فیلمین اصل آدی «برلین اوزه‌رینده جننت‌لر»دیر، ایستانبول تورکجه‌سینده ایسته Berlin Üzerinde Gökyüzü. فیلمدن فارسجادا ”زیر آسمان برلین“ و ”پرواز فرشتگان بر فراز برلین“ کیمی آد چکیلیر. ویم وندرس‌ین Wim Wenders فیلمی‌نین اینگیلیسجه ائکرانی ”جوشقونون قانادلاری“ Wings of Desire باشلیغینی داشیییر.
هالیوود دوخسان سککینجی ایلده فیلمی یئنیدن چکه‌رک، همیشه‌کی کیمی، اوْنون فلسفی مضمونونو هئچه ائندیردی.
- https://carina.streamerr.co/stream/ozharay
- Haray Radio
