ائشیتدیییمه گؤره، تبریزین تانینمیش آدام‌لارینین بیری بیرگون دانیشیغیندا دئمیشدی: “بوراسینی فارسجا دئییرم، آمریکا دا بیله!” بلکه، او آدام هئچ زامان بو سؤزو دیله گتیرمه‌میش. بلکه ده بو سؤز، یوخاری طنز باجاریغینا یییه‌له‌نن تبریزلی‌لرین اویدوردوغو بیر سؤزدور. آنجاق، منجه بو سؤزون بیزلرده تاریخی کؤکو واردیر.
***
قاجار دؤورونون لاپ چوخ چالیشان یازیچی‌لاریندان ساییلان ماراغالی محمد حسن‌خان، اعتمادالسلطنه، ناصرالدین‌شاه ساراییندا چئویرمن (مترجم) اولاراق ایشله‌میش حتی وزیرلیییه ده چاتمیش. او “خلسه” آدلی اثرینده، ایکینجی محمد‌شاه-ین باش‌وزیری ساییلان حاج میرزا آقاسی-نی خیالی اولاراق محکمه‌یه چکمیش.
بو خیالی محکمه‌نین قاضی-سی ایسه بؤیوک صفوی خاقانی، شاه‌اسماعیل، اولموش. محکمه‌نین باشلانیشیندا شاه‌اسماعیل، تورکجه دانیشاراق آقاسی‌‌دان سوروشور: “دئنن گؤروم سن نئینه‌میشدون؟” آقاسی دئییر: “جدّیوه قربان اولوم ترکی عرض ایلیویم یا فارسی؟” شاه اسماعیل دئییر: “فارسی بگو تا همه بفهمند.”(خلسه، نشر توکا، ص69)
***
منجه ائله بو یازی بیزیم تاریخی سهویمیزی آچیقلاییر. بیز تورک‌لر، تاریخ بویو آنا دیلیمیزه یییه دورمامیشیق. بیزلر اؤز آنا دیلیمیزده دانیشماق یئرینه، “اؤزگه‌لر بیزی باشا دوشسون!” دئیه، باشقا بیر دیلده دانیشماغا باشلامیشیق! سانکی بیز اؤزوموز اوچون دئییل، باشقالاری اوچون یاشاییرمیشیق…
***
“شهریارلا بیرلیکده…” آدلی کیتابیم یاییملاندیقدان سونرا ایرانین “فرهنگ” رادیوسو منیمله قیسا بیر دانیشیق آپاردی.
ایلک سورغو بو اولدو: “نه‌دن بو کیتابی تورکجه یازدینیز؟”
من بو سورغویلا چوخدان‌لاردان تانیش ایدیم. بونا گؤره، بونا جواب وئرمک هئچ ده چتین دئییلدی: “بو کیتابی تورکجه یازماقلا اؤز آنا دیلیمه اولان بورجومو یئرینه یئتیرمک ایسته‌دیم.”
آنجاق، ائله‌بیل منیم بو جوابیم یئترینجه اونو قانع ائده بیلمه‌میشدی. بونا گؤره ده، “بئله‌لیک‌له اوستاد شهریارین بیر چوخ سئودالی‌لارینی اؤز فیکیرلریزدن محروم ائدیبسینیز” دئیه، منیم سؤزومه قارشیلیق وئردی.
من ده، “فیکیرلریمله تانیشماق ایسته‌ین وارسا، کیتابیمی ترجمه ائتدیریب اوخویار” دئدیم…
***
ایران‌دا “ارتباطات” بیلیمی‌نین آتاسی ساییلان تبریزلی دوقتور نطقی بیر زامان دئمیشدی: “بونو مندن گؤزله‌مه‌یین کی تریبون آرخاسینا چیخدیغیمدا دیلیمی ده پالتوم کیمی پالتار آسقیسینا آسام!”
بلکه ده گوناه بیزیم اؤزوموزده‌دیر. یوخاریدا وورغولادیغیم کیمی چوخ یئرلرده بیزیم اؤزوموز اؤز دیلیمیزی سانسور ائتمیشیک! بئله‌لیک‌له ده باشقا کیمسه‌لرده یئرسیز توقع‌لار یاراتمیشیق…
***
