نئچه گون اؤنجه ائله بو صحیفه ده فارسجا «هویت ما= بیزیم کیملیک» آدلی بیر یازیم یاییلدی. بعضی اوخوجولار طرفیندن بیر سیرا شبهه لر قالدیریلدی، بعضیلری ده بیر سیرا سورغو مطرح ائتمیشدیر. اگر خسته لیک امکان وئرسه او شبهه لرین و سورغولارین بوتونونه لازم اولان مستدل جاوابلار یازاجام . آنجاق هله لیک گئچمیشده یازیب، باغلانمیش «دیلماج»درگیسی نین ۱۶-جی سایی سیندا(دی آیی ۱۳۸۴ – فئدرالیسم ایله ایلگیلی اؤزه ل ساییندا) یایدیغیم «گله جگه ساری» آدلی بیر یازیمی بورادا یئنیدن یاییرام.
یازیدا بیرنئچه یئرده بعضی کیچک آرتیرمالار اولدو. هابئله بیر نئچه ایضاح دا اتک یازیدا آرتیردیم. اومید ائدیرم هله لیک بعضی ابهاملارا، شبهه لره و سورغولارا جاواب اولسون.
اکبر آزاد (کارشناس مردم شناسی= ائتنولوژیست)
————————————-
گله‌جگه ساری
آزربایجان ۱۸۱۳ –جو ایللردن دفعه‌لرله بؤیوک سیاسی– اجتماعی و دگیشیکلیکلرین مسیرینده اولوب، و بوتون ایراندا بیرینجی رول اوینایاراق، بؤیوک فداکارلیق و مُجاهدتلر گؤسترمیشدیر!
۱۸۱۳– جو و ۱۸۲۸–جی ایللرده ایران– روس ساواشلاریندا بوتون ایرانین عوضینه مُدافعه و مُحاریبه‌یه گیرمیشدیر! ساواشلارین آغیر جان و مال هزینه‌لرینی عؤهده‌سینه گؤتوره رک نهایتده تک قالدیغی(تخمیناً سایر ایالت‌لردن هئچ بیر کؤمک یئتیشمه‌دیگی) اوچون، هابئله داخیله و خاریجه توطئه‌لر تأثیری نتیجه‌سینده، روس ایمپریاسینین قارشیسیندا سینیغا اوغرادی و اراضی سینین بؤیوک حیصه‌سینی الدن وئردی!
سونرالار موختلیف اجتماعی– سیاسی حرکتلرین باشلاییجیسی اولاراق، بوتون ایرانا عدالت و آزادلیق قازانماق اوچون گئنه آغیر هزینه‌لره قاتلانمیشدیر. او جُمله دن دیر تَـنـبَـکی حرکاتی کی، باشلاییب و ایره لی سورنی آزربایجان اولموشدور. آنجاق نهایت ثمره‌سینی باشقالاری دَریب، منیمسه میشدی.
بوندان سونرا عدالتخانا حرکاتی و مشروطه انقلابینی باشلاییر و سون لحظه لره قدر اونو مُدافعه ائدیر؛ آنجاق گئنه‌ده مئیوه دریلن زامان، بوسقودا دورموش بیر دسته فورصت قووان، اصفهاندان(سردار اسعد بختیاری) و رَشتدن(سپهسالار) حرکته گلیرلر(۱) و محمدعلی شاهین ییخیلدیغی آنلاردا تهراندا اوتوران ساتقین محفیللرین، هابئله خاریجه‌لی قوّه‌لرین هدایتی ایله، تهرانا هوجوم چکیرلر و پایتختین چؤروموش سیستئمینی قورویوُب، ساخلاماق اوچون، اونو اله گئچیریرلر. سونرا دا اؤز خیانتلرینی بوتوولَشدیرمکدن اؤترو مین بیر حیله و توطئه‌یه ال آتاراق میلی سردار و سالاریمیزی تهران مُسافیرتینه مجبور ائتمیشدیلر کی، نهایت بیر چوخ دَسیسه‌لردن سونرا هره سینی بیر تَهَر شهید ائتمیشدیلر.(۲)
ائله بو گئری قالمیش قوّه‌لر آزربایجان میلّتیندن انتقام آلماق نیّتی ایله آذربایجانین مدنی– کولتورل ساحه ده انکشافی‌نین قارشیسینا چیخیرلار و چالیشیرلار بو میلّتی کولتورل ساحه ده سینیغا اوغراتسینلار. او جُمله‌دن دیر بوتون ایراندا مودئرن مکتب– مدرسه‌لرین قوروجوسونو، «میرزه حسن رشدیه» نین یئددی دؤنه قوردوغو مکتبی‌نی اؤزو و شاگیردلرینین باشینا تخریب ائتدیکدن سونرا، مجبور ائتمیشدیلر تهرانا، سونرا دا مشهد و سایر یئرلره کؤچسون و آزربایجاندان اوزاقدا یاشاسین!
رشدیه آزربایجاندا چالیشدیغی زامان آزربایجان تورکجه‌سینده تدریس ائدیردی. او اؤز آنا دیلینده اوشاقلار اوچون «وطن دیلی» آدلی درسلیک ده یازمیشدیر. آنجاق سونرالار همان مشروطه ثمره‌لرینی غصب ائده نلرین سیخینتیلاری نتیجه‌سینده تهراندا یالنیز فارسجا درسلیکلری تدریس ائتمگه مجبور اولموشدور.
بونو دا قئید ائتمک لازیم دیر کی، رشدیه تبریزده یئددی دؤنه مکتب قوردو، یئددیسی ده قارا قوّه‌لر طرفیندن تخریب اولوب، باغلاندی. حتّی بعضی مدرسه شاگیردلرینین نئچه‌سی یارالاندی و بیری ده شهید اولدو.(۳)
مشروطه‌نین انحرافا چکیلمه‌سینه، تؤکولن قانلار و چکیلمیش زحمتلرین هدره گئتدیگینه شاهد اولان شیخ محمد خیابانی بیر داها، آزربایجاندا دئموکراتیک بیر حرکتی رهبرلیک ائده رک بوتون ایراندان اؤترو، تهران ارتجاعی قوّه لرینین علیهینه آیاغا قالخیر!
کومئدی– تئراژیک بیر چرچیوه‌ده اصلاحات کاریکاتورونو رهبرلیک ائده ن تهران رژیمی‌نین جنایتچی عامیللری اونو (شیخ محمد خیابانی نی) شهید ائتدیلر.
شیخ محمد خیابانی رهبرلیک ائده ن دئموکراتیک حرکت ایکی اساس اؤزل‌لیگه مالک ایدی:
۱- ایراندا دئموکراتیک بیر حکومت و سیستئم یارانسین!
۲-بو دئموکراتیک سیستئم چرچیوه سینده و ایالتلر–ولایت‌لر انجومنی قانونو چرچیوه سینده آزربایجان اؤز ایچ ایشلرینده مُختاریّته ناییل اولسون!
جنایتکار پهلوی رژیمی شیخ محمد خیابانی‌نین بو اُصولی حرکتینی سیندیراراق، نوختا قیرمیش شکیلده، بوتون آزربایجان علیهینه سفربر اولور، «آذری»(۴) اصطلاحینی، تورک آزربایجانا قارشی یاراتدیریر و اونون عُمومی‌لشمه‌سینه بؤیوک میزاندا پول خرجله‌ییر.
یوخاریدا سؤزو گئدن آزربایجان، اؤز تاریخی عنعنه‌لرینین داوامیندا ۱۳۲۴–جو ایلده شهید پیشه‌وری رهبرلیک ائده ن دئموکرات فیرقه‌سینین قوردوغو بیر ایللیک میلّی حؤکومتده ائله بو ایکی دیلگین حیاتا کئچریلمه‌سی اوغروندا ایدی! باخمایاراق کی، بین‌الملل و منطقه‌ای قوّه لر تهرانین کؤمگینه گلیر و نتیجه‌ده بو شریف و دئموکراتیک حرکت سینیغا اوغراییر!
البته دئموکرات فیرقه‌سی ایچریدن ده روسچو (فیلوروس) بیر جریان طرفیندن سیخینتی و توطئه‌یه معروض قالیر. اونلار دئموکرات فیرقه‌سینین یئنیلمه‌سینده بؤیوک رول اویناییرلار.(۵)
۱۳۳۲ – جی ایللر حرکاتیندا و ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ و هابئله ۱۳۵۷ – جی ایللر حرکاتیندا آزربایجان اؤن سیرادا حرکت ائدیر، آنجاق یئنه بو حرکاتین ثمره‌لریندن. بهره‌سیز قالیر و ….
کئچمیش ۱۹۰ ایلده آزربایجان کور بیر فداکارلیغی، اؤزو اوچون یول سئچمیشدی – بلکه‌ده ائله بونا گؤره ایرانلیلار، خصوصاً آزربایجان تورک میلّتی لازیم اولان نتیجه‌لری الده ائده بیلمه میشدیر.
بو گون ایگیرمی ایله یاخین دیر آزربایجان یئنی بیر دیرچَـلیش اوغروندا چالیشیر و بو یولدا چوخ احتیاط‌لا آددیم گؤتورور. منجه ۱۹۰ ایللیک سینیق‌لیقدان سونرا بئله بیر احتیاط طبیعی دیر. البته هر زامان غلبه آرزوسوندا اولساق، لازیم دیر گله‌جک اوچون آیدین فیکیرلریمیز اولسون!
آزربایجانین گله‌جگی‌نین نئجه اولماسی، ایرانین گله‌جگی‌نین نئجه اولماسیندان آیری اولا بیلمز! بو اورتاق گله‌جک سبب اولور بیز هم اؤزوموزون و هم ده بوتون ایرانین گله‌جگینه فیکیرلَشک! آنجاق مجبوروق هر آددیمدا اؤز حقوقلاریمیزا تأکید ائده ک! بو تأکید بیزی کور فداکارلیق قویوسونا دوشمکدن قورویا بیلر!
بیزیم ابتدایی و طبیعی حاقلاریمیز باشقا میلّتلرین حقوقوندان آرتیق دگیل، بلکه عُمومی اولاراق سایر میلّتلرین حاقلاری ایله اوست – اوسته دوشور! بیز ایسته ییریک اؤز دیل و مدنیتیمیزی قورویاق، مملکتیمیزی زامانا اویغون و اؤز طبیعی استعدادلاری اساسیندا آبادلاشدیراق! اکینچیلیک، صنعت، تجارت و… ساحه‌سینده انکشاف ائتدیرَک! رقابت حاقیندان فایدالاناق و… اؤز میلّی مکتب و اؤنیورسیته‌لریمیزی ایجاد ائده ک! اؤلکه میزده او قدر ایش یارانا کی، مجبور اولمایاق ایشدن اؤترو سایر یئرلره مُهاجرت ائده ک! و… آذربایجان تورک میلّتی حاقلی دیر اؤزونو، ایسته‌دیگی کیمی ایداره ائتسین! و …
بو اساسدا ایرانین گله‌جگی اوچون دؤرد حالت تصوّر اولا بیلر:
۱- یا حاضیرکی شرایط هله– هله داوام ائده‌جک، آزربایجان تورکجه‌سی و مدنیتی یاساق کؤلگه‌سینده قالاجاق، آزربایجاندا لازیم قدر ایش و صنایع ایجاد اولمایاجاق و آزربایجانلیلار آسیمیلاسیون سیاستلری داوامیندا معیشت و ایشدن اؤترو اجباری مُهاجرتلره معروض قالاجاقلار.
۲- یا شرایط یوزه – یوز دگیشیله‌جک! آزربایجان تورک دیلی و مدنیتی یاساقلیقدان قورتاراجاق و جمعیّتینه گؤره آزربایجان تورکجه‌سی ایراندا بیرینجی دیله چئوریله‌جک. آزربایجاندا لازیم اولان صنایعلر یاراناجاق و یوز ایللیک تبعیضلره سون قویولاجاق!
۳- یا شرایط کونتورولدان قیراق و گؤزله‌نیلمز شکیلده دگیشیله‌جک و اؤلکه‌میز ایران پارچالاناجاق و …
۴- یا شرایط نِسبی شکیلده و تدریجله دگیشیله‌جک ان آزی ایراندا فئدرال بیر سیستئم یاراناجاق و فئدرال سیتسئم اساسیندا موختلیف ایالتلرده یئرلی دؤولتلر قورولاجاق و بو دؤولتلر اؤز ایالتلرینین ایچری ایشلرینی مودیریت ائده رَک، بیرلیکده تهرانداکی مرکز حؤکومتی‌نین اختیاراتی‌نین حدودونو موعین‌لشدیرجکلر.
بو دؤرد وضعیت:
بیرینجیسی:
یعنی حاضرکی شرایطین داوامی مومکون دگیل! بونو موختلیف ایران میلّتلرینین هویت سئوه ر حرکتلری ده گؤستریر. آنجاق حاضیر شرایط داوام ائده رسه، گئنه آزربایجان میلّتی‌نین فایدالاندیغی امکانلارین میزانی ایسته ر- ایسته مز چوخالمالیدیر.
ایکینجی:
وضعیت یعنی شرایطین بیردن و یوزه – یوز دگیشیلمه‌سی، تورک کولتورون بوتون ایراندا اقتدارا کئچمه‌سی چوخ اوزاق گؤرونور؛ باخمایاراق کی، ایران اهالیسی‌نین نسبی اکثریتینی تورکلر (آزربایجانلیلار، قاشقایلار، خوراسانلی افشارلار و تکه‌لر، تورکمنلر، و سایر ایران تورکلری) تشکیل ائدیر.
اوچونجو:
اوچونجو یولو من نه آرزو ائدیرم، نه‌ده سئویرم. اساساً آرربایجانلیلار بیرلیک پوزان اولماییبلار. بونو تاریخ آیدینجا گؤستریر. البته کئچن ۱۹۰ ایلین صدمه‌لری تأکید ائدیر داها کور فداکارلیق بس دیر!
دؤردونجو:
دؤردونجو وضعیت منجه ان ال وئریشلی یول دور. ایراندا فئدرال سیستئم قورولاراق هر ایالت اؤز ایچری مقتدراتینی، اؤزو مودیریت ائده جک و عُمومی ایشلر ایسه ایالتلرین اورتاق تصمیمی ایله ایره‌لی سوروله جک؛ یعنی مرکز حؤکومتین صلاحیتینی حاشیه تعیین ائده! حاشیه‌نین‌‌ده صلاحیتینی‌ده میلّتلر!
اگر قاجار ممالیک محروسه‌سینین مودئرن شکیلینی یارادا بیلسه ک، یقین آزربایجان تورک میلّتی و ساییر ایران میلّتلری، سعادت اوزو گؤره بیلرلر.
۲-مشهور دور، ملّی سردار شهید ستارخان، تهرانا گئتمکدن چکینیب امتناع ائدیرمیش. چون تهراندا اولان چیرکین دسیسه لری اؤنجه دن گؤرورموش. باخمایاراق کی، سوندا بعضی شبهه لی و سیخینتیلی توصیه لر نتیجه سینده تهرانا گئتمه یه مجبور اولوموش و ماسون دایره لری نین توطئه و دسیسه لری نتیجه سینده مجاهد یولداشلارینی شهید ویا خلع سلاح ائدیب و اؤزونو یارالامیشدلار کی، سوندا شهید اولموشدور.(بو ایضاح سونرادان ارتیریلمیشدیر )
۳- منجه آذربایجان میلّتی‌نین یئنی دیرچلیشینه اویغون بو شاگیردین شهادت تاریخی دقتله اؤیرنیلدیکدن سونرا آذربایجان میلی شاگیرد(مکتب اؤیرنجیلری) گونونه چئوریله بیلیر و اگر علمی و کتورل سویّه ده مسئله‌نی ایزله‌سک، اولا بیلر دونیالیق بیر سویه‌یه قالخا و بو شاگیردین(مکتب اؤیرنجیلریسی نین) شهادت گونو آذربایجان و دونیا شاگیرد گونونه(دونیا مکتب اؤیرنجیلری گونونه) چئوریله. بو بیزیم مدنی چالیشمالاریمیزا مُـثبت تأثیرلر باغیشلایا بیلر!
۴-بو گون آیدینلاشمیشدیر «آذری» تعبیرینی ایشله دن بوتون دایره لر یا بیر باشا فرانسه لی، انگلیسلی، بلژیکلی، روسیه لی، آمریکالیلار و… اولموشدولار ویا ایران، تورکیه، هیندوستان، عرب اؤلکه لرینده چالیشیب «آذری» تئوریسینی نین فرقلی آنلاملارینی تبلیغ ائده نلر ماسون لوژلاری ایله ایلگیده اولان شخصلر و محفیللر اولموشدورلار. (بو ایضاح سونرادان آرتیریلمیشدیر )
۵-شهید سید جعفر پیشه وری نین رهبرلیک ائتدیگی دئموکرات فرقه سینین ۷۵ ایل اؤنجه یاراتدیغی بیر ایللیک میلّی حکومت، آزربایجان تورک میلّتی نین تاریخی حافظه سینده ابدی جک اولموشدور و اونودولماز بیر حادثه دیر. گئچن ۷۵ ایلده تورک آزربایجانلی چالیشقان شخصلرین و سیاسی قوروهلارین هئچ بیرینین چالیشمالاری بئله بیر نتیجه یه گلیب چیخا بیلمه میشدیر. (بو ایضاح سونرادان آرتیریلمیشدیر )
(تخمیناً سایر ایالت‌لردن هئچ بیر کؤمک یئتیشمه‌دیگی) اوچون، هابئله داخیله و خاریجه توطئه‌لر تأثیری نتیجه‌سینده، روس ایمپریاسینین قارشیسیندا سینیغا اوغرادی و اراضی سینین بؤیوک حیصه‌سینی الدن وئردی!
