یکی از برتری های تاریخ آزربایجان این است که در تاریخ بشریت شاید کمتر نام جغرافیایی وجود دارد که قدمتش بیشتر از آزربایجان باشد  و همین امر بر اعتبار این کلمه مقدس می افزاید.

بیشتر از دو هزار سال است که نام این سرزمین مقدس آزربایجان است و در طی تاریخ دولتهای مستقل، نیمه مستقل زیادی در این سرزمین پیدا شده و یا دولتهای در این سرزمین تاسیس شده و امپراطوری هایی بوجود اورده اند که امپراطوری صفوی و افشاریه از این جمله اند.

در دوره قاجاریه اهمیت آزربایجان به شکلی بوده که همواره ولیعهد دولت قاجاریه در دارالسلطنه تبریز فرمانروایی می کرده و برای خود دولت محلی و درباریانی داشت.

با وفات پادشاه در تهران، دولت محلی تبریز به تهران منتقل می شد و بدین ترتیب تجربیات آزربایجانیان در امر کشورداری را به کل ایران عرضه می کردند. کمتر شهری در اقصی نقاط ایران وجود دارد که حاکمی تورک و آزربایجانی نداشته باشد.

در دوره قاجاریه ایران به چهار ایالت تقسیم می شد که ایالت آزربایجان مهمترین این ایالتها بود. چهار شهر و منطقه اورمیه، خوی، سلماس و سولدوز که به ولایت اربعه معروف بودند، معمولا حکمرانی از شاهزادگان و خانزادگان افشار داشت.

اهمیت غرب ازربایجان در دوره قاجاریه به نحوی بود که اکثر دول خارجی نظیر آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، عثمانی و آلمان در این شهر کنسولگری داشتند. در دوره ناصرالدینشاه ساختار دولت گسترده تر شده و در تقسیمات اداری ایران مملکت آزربایجان بوجود آمد.

ضرب سکه های مختلف در  آزربایجان و اشاره به اخبار مملت آزربایجان در نشریات تهران و تبریز گواه این موضوع می باشد.در دوره مشروطیت، آزربایجان یکی از مهمترین ایالتهای چهارگانه آزربایجان، کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر و خراسان بود.

در سالهای بعد براساس وقایع ناگوار غرب آزربایجان در جنگ جهانی اول و ناامنی های بوجود آمده توسط اکراد سیمیتقو  وجود و فعالیتهای دول خارجی برای جذب هوطنان مسیحی لزوم نگاه ویژه و تاسیس یک واحد اداری مستقل احساس گردید.

بطوریکه در سال ۱۳۰۹ شمسی ایجاد ایالت غربی آزربایجان بر سر زبانها افتاد. تا اینکه دو سال بعد با تصویب رسمی هیئت دولت ایالت غربی آزربایجان  با مرکزیت اورمیه (رضائیه ان زمان) و ولایات ماکو، خوی، سلماس ( آن زمان شاهپور)، ساوجبلاغ( مهاباد)  و میاندوآب بنیان نهاده شد.

در سال ۱۳۱۴ نام ساوجبلاغ تورکی به مهاباد، عربلر به پلدشت، تیکان تپه به تکاب، جغاتی چای به زرینه رود، طاطائو به سیمینه رود، قره عینی به سیه چشمه، صائین قلعه به شاهین دژ تغییر کرد.

براساس قانون ۳ بهمن ۱۳۱۶ نام استانها به اعداد یک الی ده تغییر یافته و آزربایجان غربی استان چهارم شد. در آن زمان مرکز استان رضائیه بوده و شهرستانهای خوی، مهاباد، مراغه و بیجار شهرستانهای این ایالت بودند. این قانون تا سال ۱۳۳۹ ادامه داشت.

در تاریخ ۱۵/۹/۱۳۲۰ شهرستان ماکو تاسیس شد. ۱۹/۱۱/۱۳۲۰ بخشهای تکاب و شاهین دژ از شهرستان مهاباد جدا و به شهرستان مراغه پیوستند.

در تاریخ ۵/۵۱۳۲۲ بخشهای سیه چشمه و پلدشت از خوی جدا و به شهرستان ماکو پیوستند. در سال ۱۳۲۳ شهرستان مراغه با بخشهای تکاب، شاهین دژ از استان چهارم جدا و به استان سوم به مرکزیت تبریز ملحق شدند. دو حوزه سقز و بانه تابع فرمانداری سنندج شدند.

در سی و یک فروردین ۱۳۲۵ شهرستان بیجار از استان چهارم جدا و به استان پنجم ملحق شد. از آذر ۱۳۲۴ الی ۱۳۳۴ ایالت آزربایجان احیا گردید.

حتی از سال ۱۳۲۴ الی ۱۳۲۵ دولتی به رهبری پیشه وری بر آزربایجان حکم راند. این دولت فاقد وزارت خارجه بوده و خود را دولت محلی قلمداد می کرد.

در سال ۱۳۳۷ با مصوبه دولت شهرستان سلماس ( منفک از خوی)، سولدوز( منفک از رضائیه) و میاندواب( منفک از مراغه) تاسیس شدند.

سولدوز در سال ۱۳۴۶  به نقده تغییر نام داد. در  ۱۶ مهر ۱۳۳۷ شهرستان میاندواب تاسیس شد. در سال ۱۳۳۹ آزربایجان غربی یکی از استانهای ۱۴ گانه ایران با ۷ شهرستان بود.

در تاریخ ۸/۱۰/۱۳۳۹ بخشهای تکاب و شاهین دژ از مراغه جدا و به شهرستان میاندوآب پیوستند. در سال ۱۳۴۱ بخشهای خانا( پیرانشهر امروزین) و سردشت تبدیل به شهرستان شدند.

در سال ۱۳۵۷ استان آزربایجان غربی با ۹ شهرستان اورمیه، پیرانشهر، خوی، سردشت، سلماس( نام قدیم : شاهپور)، ماکو، مهاباد، میاندوآب و نقده اداره می شد.

در تاریخ ۷/۹/۱۳۶۹ تاسیس شهرستانهای تکاب و شاهین دژ صورت گرقت. در تاریخ ۱۸/۹/۱۳۷۵  جداشدن اشنویه از نقده و تاسیس شهرستان اشنویه انجام شد. در تاریخ ۱۲/۵/۱۳۷۵  تاسیس شهرستان چالدران انجام یافت

 در سال ۱۳۸۳ استان آزربایجان غربی دارای ۱۴ شهرستان اورمیه،اشنویه، بوکان، پیرانشهر، تکاب، چالدران، خوی، سردشت، سلماس،شاهین دژ، ماکو، مهاباد، میاندوآب، نقده بود.

در تاریح ۲۹/۷/۱۳۸۶ شهرستان های پلدشت و شوط تاسیس شد.

از سال ۱۳۹۷ استان آزربایجان غربی دارای ۱۷ شهرستان  می باشد.