آنا دیلی نی اؤیرنمه ین و یابانجی بیر دیلده تعلیم تربیت گؤرن بیر خلق و یا بیر میللتین دوشونجه سیستمی تجاووزا اوغرامیشدیر.(Paulo Freire, the politics of education)

بو بئرزیللی پئداگوگون تئزییله یولا چیخیب، سون عصیرده یاشانان اؤرنکلر، یوخ اولوب گئدن دیللر و اونلارلا برابر انسانی حقلریندن، ان باشدادا اؤزگور دوشونجه دن یوقسون قالیب، زمان ایچریسینده دیللریله برابر یوخ اولوب گئدن خلقلر ومییلتلری تاریخی شاهیدلریمیزاولاراق گؤز اؤنونده توتوب:

دیللرین یاساقلانماسی و غیر حاکیم خلقلرین، اؤز دیللرینده تعلیم تربیت گؤرمکدن یوقسون بیراخیلمالاری بیر توپلوما حاکیم اولان سیاسی- اجتماعی و سونوجدا دا اقتصادی ائشیتسیزلیغین ان آیدین گؤسترگه لریندن دیر. بو قونونو ساده جه بیرکولتورل ائکسیکلیک اولاراق دَیَرلندیریب، اینجه لمک، مسئله نین اؤنمی نی گؤرمه مک آنلامینا گلیب ، بو یولداکی چالیشمالارین ائکسیک قالاجاغینا و گرکن سونوجلارا وارمایاجاغینا سبب اولاجاقدیر.

بورادا سونولان اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی نین آماجی مسئله نین اؤنم و اهمیتی نی بیر آز داها وورقولاماق و غیر دوؤلتی سازمانلارین بو یولداکی تشبثلرینه دییقتلری چکمکدیر.

بو بیلدیری نین ایکینجی بؤلومو کی بیانیه ده اعلام اولونان حقلرله ایلگیلی دیر 2006 ایلینده بیر نئچه مسئول دوست طرفیندن فارسی دیلینه چئویریلمیشدیر. مسئله نین اؤنمینه گؤره، بیلدیری نین مقدمه سی وایلک بؤلومو کی گنل اولاراق بیانیه نین اورتایا چیخما سبب و هدفلری، گلیشمه سی و ایچرییی حققینده اؤنملی بیلگیلر وئریر حؤرمتلی هدایت بئی سلطان زاده طرفیندن فارسی یه چئویریلدی.

بیلدیری نی عرب و لاتین الفباسییلا تورکچه یه ترجمه ائتمه یه چالیشدیم، بو امید له کی انسان حقلری و اؤزللیکله آنا دیلی یله ایلگیلنن عزیز دوستلارین چالیشمالارینا بیر قایناق کیمی قاتقی دا بولونولسون.

صدیقه عدالتی

***

اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی

اؤن سؤز

ائسکی بیر حیکایه یه گؤره بیر زامانلار بیر شاه وارمیش. بیر گون بو شاها اؤلکه سینده چوخ عاقیللی بیر کیشی نین یاشادیغی نین خبری گلیر. آنلاتیلانلارا گؤره، بو آدام او قدر بیلگیلییدی کی یئر اوزونده قونوشولان بوتون دیللری آنلایابیلیردی. قوشلارین دیلینی، اونلاردان بیری میش کیمی تانیردی. بولودلارین بیچیمینی و اونلارین نه آنلاما گلدیغینی بئله چوخ یاخجی بیله بیلیردی. ائشیتدیغی هر دیلی دوشونمه دن، آنلاییب جواب وئریردی. حتی چئوره سینده کیلرین فیکرینی دونیانین هاراسیندان اولورلار اولسونلار اوخویابیلیردی.

شاه بو ائشیتدیکلریندن چوخ ائتکی لنیب و بو عقیللی کیشی نی سرایینا چاغیردی. کیشی سرایا گلدی.

شاه اوندان سوروشدو:

-“بو دوغرودور کی سن دونیادا دانیشیلان دیللرین هامیسینی آنلاییرسان؟”

عقیللی آدام دئدی:

-“قیبله عالم، دوغرودور”.

-“بو دوغرودور کی سن قوشلاری دینلیسَن و اونلارین دیلینی آنلاییرسان؟”

-“قیبله عالم، دوغرودور”.

-“و بولودلارین بیچیمینه باخیب آنلامینی آنلاییرسان؟”

-“قیبله عالم، بئله دیر”.

-“حتی منه آنلاتیلانلار کیمی انسانلارین فیکرینی اوخویورسان؟”

-“قیبله عالم، دوغرودور”.

شاهین بیر سون سوروسو داها واردی…

دونیانین ان عقیللی انسانینا نه سوروشابیلیریک؟

“اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی”نی یازانلار دونیاداکی دیللیرین هانکیسی نا دانیشیرلار؟

جرأتله سؤیله یه بیلیریک کی اونلار ساییسیز دیللری دانیشیرلار. 1996ایلینده ژوئن ین آلتیسیندا بارسئلونادا بئش قیطادان(قاره) 200 نفربو بیلدیری یی اعلام ائتمک اوچون بیر آرایا گلدیلر.

اونلارین بعضی لری کوچوک محللی و غیر دؤولتی سازمانلاری تمثیل ائدیب، اؤلکه لرینین تعلیم و تربیت سیستمینده رسمی تانینمایان دیللری نی درس وئرمه یه تعهدلییدیلر. بو ایکی یوز نفرین ایچینده فرقلی دیللردن بیر چوخ یازار واردی. اونلارهر کسه آچیق بیرادبی دونیا یاراتماق اوچون اؤز دیللرینی هر گون قوللانیردیلار. باشقالاری، اولوسلارآراسی غیرحکومتی سازمانلاری تمثیل ائدیردیلر، اونلارین گؤره وی(وظیفه سی) دیل حقلرینی ساوونماقدی. آیریجا حقوق اوزمانلاری، دیل اوزمانلاری ، سوسیو- لینگوایستیک و دیل حقلری یله ایلگی ده اولان آیری بیلیم داللاریندان اوزمانلاردا واردی.

اونلارین هامیسی اوچون “اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی” گلَجَکده بیرآرادا و باریش ایچینده یاشامانین سؤزونو وئریردی. بوتون دیل قوروملارینا تانینان بو حقدن دولایی دیر کی دیل توپلولوغلاری هر ساحادا یاشاملارینی اؤز دیللرینین چرچئوه سینده دوزنله مه لیلر. و بئله لیکله بوحق اعلام اولوندی. او زاماندان سونرا “اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی” هر یئرده یایینلاندی. هر آی اونون تازا بیر دیله ترجمه اولماسینین خبری گلیر، بکلنیلمه ین(غیرمنتظره) بعضی اورقانیزاسیونلارین اویه لیکرلری(عضویت) و یا بعضی اولوسلارآراسی شخصیتلرین بو بیلدیری نی دستکلمه لری، تهلیکه ده اولان بیر چوخ دیلین اولوسلارآراسی بیر اورتام دا ساوونماسینا سبب اولماقدادیر.

گرچی متنین اصلی غیر دؤولتی بیرسئوییه ده یازیلیب، دؤزلدیلیب، قبول ائدیلیب و اعلام اولوندی،اما بیرلشمیش میللتلرتشکیلانی نین چالیشمالارینا دا یاردیم ائدیلمک ایستنیلدی. بونون آماجی بوتون دؤولتلری انسان حقلری بیلدیریسینین 1948 ایلینده باشلاتدیغی حرکتی دستکله مه یه، فردلرین و اونلارین باغلی اولدوقلاری توپلوملارین دیل حقلرینی رسمی تانیمایا چاغیرماقدی.

یونسکونون بیزیم چالیشمامیزا باشدان اعتبارأ دستک وئرمه سی، بیزه بو اومیدی وئردی کی بیر گون بیرلشیمیش مللتلرینین بیر قورومی، دیل حقلرینی دونیانین هر بیر یئرینده ساووناجاکدیر. بو کیتابچا بو حرکته یاردیم ائتمک آماجییلا اورتایا چیقدی.

بو کتابچادا “اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی” سونولاجاق و اونون “دونیا دیل حقلری کنفرانسی” ندا یازیلما و اعلام اولونما شکلی آنلاتیلاجاق. بو ایش بئش قیطادان گلن61 غیردؤولتی سازمان،41 انجمن قلم مرکزی و 40 دان چوخ دیل حقلری اوزمانینین چالیشماسی نین اورونودور(محصولودور).

آیریجا دونیانین هر یئریندن قاتیلان چوخ مشهورشخصیت لرین، انسان حقلری و باریش اوچون چالیشان یازارلارین و بو پروژه ده بیزه قاتیلماق ایسته ین یعضی انسانلارین افاده لری سرگیلنیر.

بیزیم هامیمیز او حیکایه ده کی شاه کیمی دونیاداکی بوتون دیللری بیلن او عقیللی آداما بلکی بو سون سورویو سوروشاردوخ . شاه آداما اونو دانیرمیش کیمی باخیب و امتحان اوچون سون سورویو سوردو:

“منیم آرخامدا الیمده بیر قوش وار، عقیللی آدام، منه سؤیله او قوش یاشاییر می؟”

او عقیللی آدامین جوابی هامییا یؤنه لیکدی و بیزیم دوروموموزدا اولان ودیل حقلری اوچون چالیشان هرکسه، مدنی فعالدان یازارا، معلمدن قانونگزارا خطاب ائتمکده دیر. او عقیللی آدام بیردن اورکدی، بیلیردی کی جوابی نه اولورسا اولسون، شاه قوشو اولدوره بیلیردی. او شاها باخدی و اوزون بیر سسسیزلیکدن سونرا متین بیر سسله:

-“قیبله عالم، بوجواب سیزین الینیزده دیر، سؤیله دی!”

وجواب بیزیم اؤزالیمیزده دیر!

***

متود و یازی

Oriol Ramon i Mim

اورییول رامون ای میم

 

۱- یازی

1996ایلینده ژوئنین آلتیسیندان سگیزینه قدر ۶۱ غیردؤولتی سازمان، ۴۱ انجمن قلم مرکزلریندن تمثیلجی و ۴۰ دیل حقلری اوزمانی دونیانین هر کؤشه سیندن گلیب و بارسئلونادا بولوشدولار.”اولوسلارآراسی دیل حقلری کنفرانسی” نین توپلانتی سی (WCLR)، اولوسلارآراسی انجمن قلمین “ترجمه و دیل حقلری کمیسیونو”نون و اولوسلارآراسی دؤولتسیز میللتلر و آزینلیقلار(CIEMEN)ین تشبثی و یونسکونون تکنیکی و معنوی دستکی یله گرچکلشدی.

ژوئن ین آلتیسیندا WCLR قاتیلیمجی لارینین توپلانتی سی ندا “اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی” UDLR)) بارسئلونا اونیوئرسیته سی نین سالونوندا بیر تؤرنله(مراسم) تصویب اولوندو. غیر دؤولتی سازمانلارین نماینده سی، انجمن قلم لرین نماینده لری و اوزمانلار، سندی امضالادیلار و پروقرامین سونوندا متنی و امضالاری یونسکونون گنل باشقانینین رسمی نماینده سی آقای آندری ایساکسونا Andri Isaksson)) وئردیلر. بو وسیله یله غیر دؤولتی سازمانلار یونسکویا بیر سند وئردیلر کی دؤولت اوزمانلاری نین چالیشمالاری نین باشلانقیج نوقطا سی اولاجاقدی. بونلارین هیچ بیریسی یونسکو چرچئوه سینده، لینگواپاکس (Linguapax Project) پروژه سی طرفیندن باشلاتیلان اورتاق چالیشما آماجی اولمادان مومکون اولامازدی.

ایکی گون سونرا ژوئن ین سگیزینده لاپئدرئرا (La Pedrera) سالونوندا غیردؤولتی سازمانلار، انجمن قلم مرکزلرینین تمثیلجی لری و اوزمانلار، “اولوسلارآراسی دیل حقلری نین بیر تعقیب کمیته سی”(FCUDLR) نی قورمایا قرار وئردیلر. بیر آی سونرا یونسکونون گنل مدیری آقای فئدئریکو مایور زاراقوزا (Mr.Federico Mayor Zaragoza) WCLR اورقانیزه ائدنلرله گؤروشدو. بو گؤروشمه ده متن و متد اونا تحویل وئریلدی.

۲-متن

بیلدیری اوزون و قارماشیق بیر سنددیر. باشقا شکیلده ده اولامازدی. چونکو قونونون اؤزو ده قارماشیقدیر. آیریجا بوتون یازارلارین فیکیرلری، دمکراتیک قوراللارا اویقون اولاراق آلیندی و دونیانین هر یئریندن یازارلارین و اورقانیزاسیونلارین نظرلری سورولدو.

بیلدیرینین یازیلما اؤنری سی اولاغان اوستو(فوق العاده) بیر توپلانیتی دا انجمن قلمین ترجمه و دیل حقلری کمیسیونی طرفیندن ۱۹۹۳ ایلینده، دسامبر آییندا پالما دو مالورکادا (Palma de Mallorca) وئریلدی.

۱۹۹۴ ایلینین باشلانقیچیندا بیر اورقانیزاسیون کمیته سی یاراتیلدی و سپتامبر آییندا اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی نین حققینده کی دوشونجه و دارتیشمالارا باشلاتیلدی. کنفرانسی یؤنَتنلر بو بیلدیرینین فرقلی ساحالاردا و چالیشمالاردا اولان اوزمانلار طرفیندن یازیلماسی نا قرار وئردیلر. ایلک اون ایکی بؤلومونو فرقلی اؤلکه لردن گلن قیرخ اوزمان دَیَرلندیریب و یازدی.

گلیشمیش ایلتیشیم(ارتباطات) تکنولوژیسی بونو مومکون قیلدی کی بیلدیرینین ماده لری بئش قیطادا فرقلی فردلر و قوروملار طرفیندن گنیش سئوییه ده دارتیشیلسین.

یایازیمبببببب هامیسئئایئئئئئ…نننمیز اببیبیببیبیببنننننوای حککککککیا

اوزمانلارین چالیشمالاری نین ایلری آشامالاریندا یارارلاندیقلاری فرقلی و چئشیتلی یاردیملار، بیلدیرینین فرقلی سوسیولوژیک ایچریکلری اولماسینا و فرقلی باخیش آچیلارینین بیر آرایا گلمه سینه سبب اولوب او زامانا قدر یایقین اولمایان بیر دنگه نین(تعادل) ساغلانماسینا نَدن اولدو.

یازارلارین اؤنملی بیر آماجی دیل حقلرینی ائشیت و عادل بیر شکیلده تانیتماقدی و بونو دیل توپلولوغلارینین باغلی اولدوقلاری بؤلگه لرین، پولیتیک و اداری حاکیمیتی نین آلتینا گیرمه دن، بیر دیلین کدلاشما درجه سینه و او دیله قونوشان انسانلارین ساییسینا باخمادان و بو قونولارا هیچ اؤنم وئرمه دن گرچکلشدیرمکدی. بو سببدن بیلدیری بوتون دیللرین حقلری نی، رسمی اولوب اولمادیقلارینا، محلی و آزینلیک، چوغونلوک، مدرن و قدیمی اولدوقلارینا باخمادان ائشیت اعلام ائتمکده دیر.

دیل حقلری نین ان بویوک قاتقی لاریندان بیری بودور کی بیلدیری دیل حقلری نین فردی و جمعی یؤنلری نی(ابعاد) بیربیریندن آیریلماز و بیر بیرینه باغلی ساییر. دیلی توپلولوق یارادیر و توپلومدا انسانلار اوندان شخصی اولاراق دا یارارلانیرلار. بئله لیکله فردی دیل حقلری نن استفاده ائتمک او زامان تأثیرلی اولور کی بوتون توپلوملارین و دیل قوروپلاری نین جمعی حقی هر کس طرفیندن سایقی لا قارشیلانسین.

توپلولوغلارین، قوروپلارین و فردلرین دیل حقلری نین آچیق و آیدین ایفاده اولونماسی اونلارین عئینی جغرافی بؤلگه ده برابر یاشامالارینین اؤنملی بیر قوشولودور، گرچی بو چوخ قارماشیق گؤرونور. بونا گؤره دیر کی بو بیلدیری تاریخی اولاراق اؤز بؤلگه لرینده یئرلشمیش اولان توپلولوغلارین دیل حقلری نی مراجعه ائتمک اوچون بیر معیار اولاراق گؤروب، اونو هر فرد حققینده، اؤز قدرلرینه حاکیم اولما درجه لری فرقلی اولان قوروپلارین دیل حقلری موردینده و اؤز یئرلی توپلوملارینین دیشیندا یاشایان فردلر حققینده قوللانیر.

گرچی دیل حقلری نین اویقولانماسی موجود اولان قایناقلارا باغلی دیر، بو قایناقلارین ائکسیکلییی بو حقلرین دانیلماسینا سبب اولمامالی. بونا گؤره بیلدیری بو حقلرین، یاشاما، چالیشما، ساغلیق و تعلیم و تربیت حقی قدر گرکلی تانینمالاری و فینانسه اولونمالاری گرکتیغینی وورقولاماقدا. بونون گرچکلشمه سی اوچون اولوسلار آراسی اورتاق بیر چالیشما گرکیر کی بو وسیله یله ائکسیکلر جبران ائدیلسین و ان محروم انسانلارین حقلری دستکلنسین.

دیلین دورومونو ائتکی لیین بیر چوخ عامل، توپلولوغلارین، قوروپلارین و فردلرین ایستکلری نین بیربیرینه یاخینلاشماسینداکی چتینلیق، دیل حقلری یله باشقا اساسی حقلرین آراسیندا بیررابطه نین ضروریتی، بوتون دوروملاردا اویقولانابیلن قاپساملی بیرتدبیرین آلینماسی نی امکانسیزلاشدیریر. بو یوزدن بیلدیری حکومتی گوجلرین وظیفه لرینه چوخ تأکید ائتمکده، اما بونونلا برابر یاساقلاردان و امیرلردن داها چوخ، حقلری وورقولاماقدا. اؤزللیکله بونقطه یه تأکید ائتمکده کی دموکراتیک بیر چرچئوه ده و دموکراتیک اتفاق سایه سینده اولایلارا چؤزوم یولو آختاریلمالی.

۳-دیل باریشی

بیلدیری، باشلانقیچدادا گؤستریلدیغی کیمی، دیل ده کی دنگه سیزلیکلری دوزلتمک اوچون گرکلی اولان بیر متین دیر.اونون هدفی بوتون دیللره سایقی گؤسترمک، گلیشمه لرینی قارانتیلمک، دونیادا ائشیت و عدالته اویقون بیر دیل باریشی پرنسیپی گلیشدیرمک و بو وسیله یله ده تمل بیر عنصر کیمی اویوملو توپلومسال ایلیشکی لرین ساغلانماسی نی تضمین ائتمه لیدیر.

بو باریشین ائشیتلیک و عدالته اویقون اولماسی بو دلیله گؤره دیر کی بیلدیرینین تمل و اساسی بوتون خلقلرین و دیللرین ائشیتلییینه دایانیر. هیچ بیرشکیلده اقتصادی، اجتماعی، دینی، فرهنگی، دموگرافیک و دیل قوراللاری ائشیتسیزلیکلری مشروعلاشدیراماز.او یوزدن بوتون دیل توپلولوغلاری عئینی ائشیت حقه صاحیبلر.

بوتون اؤن گؤرولر(پیش بینی لر) بونو گؤستریر کی ییرمی بیرینجی یوز ایلده دونیاداکی دیللرین یوزده سئکسنی اؤلوم تهلیکه سینده. بو مسئله بیر قاچینیلماز گرچیی اورتایا چیخاردیر. چوخ دیللی لیک و چوخ کولتورلولوک عئینی شکیلده باریش کولتورونه قاتقی دا بولونور کی باریش کولتورو فرقلی لیکلرین قورونماسینا یاردیمجی اولور.

بو قارشیلیقلی ایلیشکی آنجاق بئله مومکون اولابیلیر کی باریش کولتورونون گلیشمه سی دیللرین بیربیرلرییله بوتونلشمه لرینه امکان یارادان دَیرلری اورتایا چیخارسین. بئله لیکله UDLR دیل فرقلی لیغی دوشونجه سینه یئنی بیر آنلاتیم گتیریب، بوتون دیللری انسانلارین میراثی اولاراق گؤروب و بونا اینانیر کی بو میراث بیرمادی وارلیق دئییل، قانون و حقدیر و کیمسه اونو یوخ ائده مز. محو اولان هر دیلله دونیانین ائکو- دیلجیلیک دنگه سی دییشیر و بو دییشمه بکلنیلمز سونوچلارا و بئله لیکله بیلینن توپلومسال خسته لیکلره یول آچیر. بوردادیر کی UDLRنین باریش کولتورونه یاپدیغی قاتقی اورتایا چیخیر: بو دوشونجه گلیشدیریلیب، تشویق ائدیلیر کی دیل فرقلی لیغی چوخ اؤنملی دیرو دونیانی تانیمانین یوللاریندان بیرینی گؤستردیغی اوچون انسانین بیلگی لنمه سینده چوخ اساسی بیر رول اویناییر.

آیریجا، یاشامین ایندی کی شرایطی بیردیلین باشقا بیر دیلین یئرینه گئچمه سوره چی نی یئیینلشدیرمیشدیر. بو یوزدن بیزیم دیل حققینده کی دوشونجه لریمیز دَییشمه لیدیر. دیل فرقلی لیکلری کسینلیکله رابطه لری و اینسانلارین بوتونلشمه سینی اؤنله مه مکده، تام ترسینه دیل آنلاشیلیر بیر گرچک دیر وانسانلارین بیرلیکده اولمالاری اوچون تمل بیر عنصر کیمی گرکلی دیر. دیلی، باریش کولتورونده اؤنملی قیلان گرچک بودور کی دیل، انتقال و ذخیره اولما بئجریسینه صاحیب اولوب هرکسین اولاشابیله جیی بیر ثروتدیر، اونو الده ائتمک اوندان واز گئچمک آنلامینا گلمه مکده دیر.

یئر اوزونده کی دیل فرقلی لیکلری جیددی بیر شکیلده تهلیکه آلتیندا اولدوقلاریندا بو دیل بیلدیریسی اورتایا چیخدی. بیر چوخ عامیل بو دوروما سبب اولموشلار:

– بیر چوخ دؤولتین ائسکی بیرلشدیرمه تمایلی کی فرقلی لیکلری آزالدیب، دیل و کولتورل چوخلوغونون علئیهینه اولان دوشونجه لری دستکلمکده لر.

– بوتون دونیادا بیر اقتصادا و بئله لیکله بیر بیلگی، ایلتیشیم، و کولتور بازارینا اولان تمایل کی بو، دیل توپلولوغلاری نین داخیلی بیرلشمه لری نین و بیرلیکده لیکلری نین قارانتی سی اولان، قارشیلیقلی ایلیشکی لری و ائتکیلمه لری یوخ ائتمکده.

– میلیلتلر اوستو اقتصادی قوروهلارین اورتایا قویدوغو ائکونومیستی گلیشمه مدلی کی دوزَنسیزلیکلری گلیشمه و رقابت دایانان فردیتچیلیگی آزادلیق گؤرور. بو بویوک و جیددی اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و دیل ائشیتسیزلیکلرینه یول آچماقدا.

“اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی” دیل و کولتورل فرقلی لیکلره دایانیر و یوخاری دا ساییلان عامیللره قارشی چیخیب، هوموژئن لشدیرمه وانحصاری آییرما تمایللری نی رد ائدیر. بونون ایکی اساسی محوری واردیر:

– پولیتیک باخیش آچیسی ندان، دیل فرقلی لیکلری نی ائله اورقانیزه ائتمک کی یئنی گلیشمه مدلی نده دیل توپلولوغلاری نین ائتکیلی(مؤثر) قاتیلیملارینا ایمکان وئریلسین.

– کولتورل باخیش آچیسی ندان، بوتون دونیادا ایلتیشیم(ارتباطات) اورتامی(محیطی) نی او شکیلده دوزنلمک کی گلیشمه مرحله سینده بوتون انسانلارین، قوروهلارین و دیل توپلولوغلارین ائشیت قاتیلیمی مومکون اولسون.

– اقتصادی باخیش آچی سیندان، بیر گلیشمه مدلین گرچکلشمه سی کی تَمَلی هرکسین قاتیلیمی نا، توپلولوغلارین ائکولوژیک دنگه سینه اویقون و بوتون دیللرین و کولتورلرین آراسینداکی ائشیت ایلیشکییه دایانیر.

۴-اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی

بیلدیرینین آماجی، بیر چوخ فرقلی دیل دوروملارینا اویقولانابیلمکدیر. بونا گؤره اؤزللیکله بیلدیری ده کی ماده لری آنلاتماق اوچون قوللانیلان تانیتیم قاوراملارینا چوخ دقت گؤستریلمیشدیر. بئله لیکله بیر دیل توپلولوغونون محورلری بئله آنلاتیلیر: تاریخی گئچمیش، بؤلگه، خلق اولاراق اؤز قدرلرینه حاکیم اولما حقی و آیریجا اورتاق بیردیلین، توپلولوغون اویه لری نین آراسیندا ایلتیشیم آراجی(وسیلۀ ارتباطی) اولاراق قوللانیلماسی.

نتیجه اعتباری یله، بیلدیری باشلیقلاریندا، بللی بیر تاریخ ده و بللی بیربؤلگه ده اولوشان بیر توپلولوغون دیلی نی ” بیر بؤلگه نین یئرلی دیلی” اولاراق تانیملیر. اؤز تاریخی بؤلگه لریندن گؤچ ، سورگون و یا هر هانگی بیرباشقا ندنله آیریلمیش توپلولوغلارین دیل حقلری نی قوروماق ضروریتینه، ائله کی یئرلشدیکلری بؤلگه نین دیل توپلولوغونون حقلری یله اویقوندور،اؤنم وئریلمیشدیر و بونلاری بیر دیل قوروپو اولاراق تانیملیر. یعنی بیر قوروپ انسان کی باشقا بیر دیل توپلولوغون بؤلگه سینده یئرلشمیشلر، عئینی دیلی پایلاشیرلار اما تاریخی گئچمیشلری عئینی دئییل.

بو بیلدیری بؤلگه نی ساده جه بیر جغرافی اورتام دئییل، بیر اجتماعی و ایشلوسل اورتام اولاراق کی دیلین تام گلیشمه سی اوچون ضروری دیر گؤرور و بونو مومکون قیلیر کی اؤرنگین، فرقلی زامانلاردا گؤچمنلرین یئرلشدیکلری بؤلگه لر بیر دیل توپلولوغو اولاراق قبول ائدیلسین. بو او زامان مومکوندور کی :

– سیاسی و اداری مرزلر، بونلارین اؤزاصلی توپلولوغلاریندان آیریلمالارینا سبب اولموشلار.

– بللی بیر تاریخده، اونلار باشقا دیل توپلولوغلاری طرفیندن چئوره لنمیش کوچوک بیرجغرافی بؤلگه ده قورولموشلار و یا

– بنزر تاریخی گئچمیش لری اولان باشقا دیل توپلولوغلاری نین اویه لری یله اورتاق بیر جغرافی بؤلگه ده یاشیرلار.(ماده۱.۳)

بیلدیرینین تَمَلی، توپلولوغلارین حقلری یله دیل قوروپلاری نین و اونلارا باغلی اولان فردلرین حقلری آراسیندا بیر دنگه لی بیرلشمه یه دایانیر. بونا اولاشماق اوچون تاریخی گئچمیش و دموکراتیک شیوه یله بیان اولونان ایستکلر یانیندا، بعضی عامیل لره ده کی بو دنگه نین قورولماسینا یاردیمجی اولابیلیرلر اؤنم وئریلمیشدیر. بیلدیرینین اولوسلارآراسی اراده سی بونو گرکتیریر کی واراولان دنگه سیزلیکلر دوزلدیلسین و بئله لیکله بوتون دیللرین تام گلیشمه سی قارانتی آلتینا آلینسین.

بیلدیریده چوخ اؤنم وئریلن باشقا بیر قونو دا توپلولوغلارین حقلری ایله دیل قوروپلارین و اونلارا باغلی اولان فردلرین حقلری آراسیندا بیر دنگلی بیرلشمه نین یارادیلماسی دیر. بئله لیکله هیچ بیریسی قبول ائتدیغی دیل توپلولوغو یلا رابیطه ده و بوتونلشمه ده او بیریسینه مانع یاراداماز و بو توپلولوغون و اویه لری نین اؤز دیللرینی قوللانمالاری نی یاشادیقلاری بؤلگه ده قیسیتلایاماز.

بئله لیکله بیلدیری، فردلرین بیر قوروپ شخصی حقلرینی کی هر دورومدا فرد اونلاری قوللانابیلیر، گئری آلیناماز و انکار ائدیله مز، سایمیشدیر. بوحقلر:

بیر دیل توپلولوغونون اویه سی اولما حقی

اؤز دیلی نی اؤزل و عمومی دوروملاردا قوللانابیلمه حقی

اؤز آدینی قوللانما حقی

اؤز دیل توپلولوغونون اویه لری یله دواملی بیر رابطه ده اولما حقی

اؤز دیلی نی و کولتورونو قورویوب و گلیشدیرمه حقی

-و ۱۶ دسامبر ۱۹۹۶ ایلینده “اولوسلارآراسی مدنی و سیاسی حقلری آنلاشماسیندا” تانینمیش و دیل حقلری یله ایلگیلی اولان بوتون حقلر. آیریجا عئینی تاریخده “اولوسلارآراسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کنوانسیونلاردا” تانینمیش حقلر.(ماده ۳.۱)

عئینی زاماندا فرقلی بیر دیل توپلولوغوندا یاشایان فردلر او توپلوم و کولتورله بوتونلشمه یه حقلری و وظیفه لری واردیر. یعنی اؤزگورجه قوناق چی توپلومون کولتور و دَیَرلری نی قبول ائدیب، اؤز کولتورل اؤزللیکلری نین یئرینه قوناق چی توپلومون دَیَر و داورانیشلارینی قوللانمالی لار.(ماده۴.۲)

***

بیلدیری بو شخصی حق لره بو دیل قوروپلاری نین حقلرینی اضافه ائتمکده:

– دیل و کولتورلرینی اؤیرتمه حقی

– کولتورل خیدمتلردن یارارلانما حقی

– مئدیادا دیل و کولتورلری نین ائشیت شکیلده تمثیل اولما حقی

– دیللرینه دؤولتی اورقانلاردان و اجتماعی، اقتصادی ایلیشکیلرده، دستک آلما و اهمیت گؤرمه حقی

گنل پرنسیپلر دیشیندا، بیلدیرینین اصلی عنوانی، دیل حقلری یله دؤولتی و اداری اورقانلاردا، تعلیم و تربیت ده، فیلولوژی ده، مئدیادا، یئنی تکنولوژی ده، کولتوره ل و اقتصادی، اجتماعی حوزه لرده ایلگیلنیر.

گئچیجی دوره ده کی ماده لر دؤولتی گوجلرین وظیفه لرینه اشاره ائدیر. بونلار بیلدیری ده اعلام اولان حقلرین اویقولانماسی اوچون بوتون امکان لاری نی قوللانمالی و بیلدیری ده اولان حقلر و وظیفه لردن دؤولت اورقانیزاسیونلاری نین و فردلرین خبردار اولمالارینی ساغلامالی لار.

سون اولاراق بیلدیرینین سون ماده لرینده بیرلشمیش میللتلرده بیر دیل شوراسی نین، و دیل حقلری اوچون بیر”اولوسلارآراسی کمیسیونون” قورولماسی اؤنریلدی و بونون گرچکلشمه سی اوچون ایلک آدیملار آتیلدی.

۵-تعقیب کمیته سی

اولوسلارآراسی دیل حقلری کمیسیونونون قاتیلیمجیلار مجلسی، ایکی اؤنملی هدفَه اولاشماق اوچون بیر کمیته (تعقیب کمیته سی) داها یاراتدی. بیرینجی هدف، بو متنین یونسکویا یول تاپماسی یدی و ایکینجی سی، بوتون دونیاداکی مؤسسه لردن و اورقانلاردان بو بیلدیرییه ان چوخ دستکین ساغلانماسییدی. بو دستک بیلدیرینین مورالی نی یوکسلدیب و اونون ایچری لیغینی پروپاگاندا ائده بیلمه لی.

بو تعقیب کمیته سی دیل حقلری اوزمانلاریندان تشکیل تاپان بیر علمی شورا یاراتدی. بو شورانین هدفی یئنی فیکیرلر قازانماق و عئینی زاماندا بیلدیرینین ایچری لیغینی تکمیل ائتمک و گلیشدیرمک اوچون گرکن یاردیمی ساغلاماق و مومکون اولدوغو قدر یونسکونون خیدمتینده اولماق دی .

بو کتابدا بو بیلدیرییه دستک وئرن دونیاجا تانینمیش شخصیتلرین آدی گئچمکده. بونلار اولوسلارآراسی اورقانیزاسیونلاردان ایستمیشلر کی بو بیلدیرییه اؤنم وئریب UDLR و سیویل توپلومو طرفیندن باشلاتیلان تشبثین دوغرولتوسوندا حرکت ائتسینلر. بو شخصیتلر بیلدیرینین یاشامی نین ایلک ایل لرینده دؤلتی اورقانلاردان، دموکراتیک پارلمانلاردان، غیر دؤولتی سازمانلاردان، انجمن قلم مرکزلریندن و اؤزل فردلردن آلینان ان چوخ دستکین گؤسترگه سیلر.

بو بیلدیری یونسکونون دؤولتی نماینده لرینه وئریلیب و پرنسیپلری اویه لره تبلیغ ائدیلدی. بو وسیله یله یونسکو چرچئوه سینده دیل حقلری اوچون بیر چالیشما قوروپونون یارادیلماسینا چالیشیلدی. بونلارین هامیسی بیزی اولوسلارآراسی دیل حقلری آنلاشمالارینا بیر آز داها یاخینلاشدیریر.

۶-اومید

دیل فرقلی لیکلرینین قورونماسی و بوتون توپلولوغلارینین اؤز آنا دیللرینده یاشامالاری گرکدیغی حققینده دانیشیرکنَ، لازم اولان اقتصادی مالیاتلارادا اشاره اولونمالی. بونونلا برابر جانشین دیلین اقتصادی مالیاتلارینی دا دَیَرلندیرمه میز گرکیر:

– حاشیه یه سورولمه نین (مارژینال) ضرری نه دیر؟

– محیطه اویارکنَ دیل کیمی بیر وسیله دن یوقسون بیراخیلماق، هانگی زیانلاری دوغورور؟

– محیطه اویمایان کلیمه لرله تعلیم و تربیت آلمانین ضررلری نه دیر؟

– انسانلارین یارارلانامادیغی حاکیم دیلده اولان ساخته تعلیم تربیتین ضررلری نه دیر؟

نه قدر؟………

آنجاق بو ضررلری دَیَرلندیره بیلدیغیمیزدا، دیل فرقلی لیغینی قورومانین اؤنمی نی بیلمه یَن انسانلارنان باشاریلی دارتیشمایا گیره بیلیریز. گرچی دیل فرقلی لیکلری نین دورومو چوخ سئویندیریجی دئییل، اما بونا اینانماقداییز کی بو دوروم دئییشیلمز دئییل. بونو دوردورماق راحات دئییل اما امکانسیز دا دئییل.

یونسکونون بو قونودا سؤیله ملی بیر چوخ سؤزو وار

.

Rigoberta Mench Tum

Nobel Peace Prize 1992

خانم ریگوبئرتا منچو

۱۹۹۲ ایلینده باریش نوبل اؤدولو

 

***

 

آلتی ژوئن ۱۹۹۶ایلینده بارسئلونادا اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی اعلام اولورکن اولوسلارآراسی دیل حقلری کنفرانسینا قاتیلانلارا گؤندردیغی مکتوب:

دَیَرلی قاتیلیمجیلار

هر شئی دن اؤنجه، بوتون دونیا خلق لری نین دیل حقلری اوچون یوروتولن مبارزه فورومونا قاتیلامادیغیم اوچون چوخ اوزگونَم. منیم اؤنجه کی قاچینیلماز گؤرَولریم اورایا قاتیلابیلمه می اؤنلدی. بوگون باشلادیلان کنفرانسین باشاریسی نی دیلیرم.

بو دؤرد گونده تصویب اولوناجاق اولان اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی، متین ده ده آنلاتیلدیغی کیمی، شوبهه سیز توپلولوغلارین فرقلی لیکلری و دیل قوروهلاری اوچون اؤنملی بیر وسیله دیر و جسارتله، کولتورون ان اساسی تمل لریندن بیریسی نی، یعنی دیلی قوروماق اوچون ساواشیر.

بونا اینانیرام، دیل بیر وسیله دیر کی بلللی انسانلارین و کولتورلرین، اجدادلاریندان ارث آلدیغی دوشونجه و دونیا گؤروشونون بیر بیرینه اویماسینا و بونون گلجک نسیللره منتقل ائدیلمه سینه امکان وئریر.

دیل، سون نئچه یوز ایلده یابانجی دیَرلره قاتلانمایا مجبور قالان کولتورلرین اصلی دایانیشما سیلاحی اولموشدور. لاتین آمئریکا خلقلری نین معروض قالدیغی اولای دا عئینی دیر. لاتین آمئریکا خلقلری، علملرینی و بیلگیلری نی منتقل ائتمک اوچون اؤز یئرلی دیللرینی قوللانیرلار و بونون آنلامی بودور کی اونلارین کولتورل دَیَرلری بوتون یوخ ائتمه چابالارینا رغمن قورونموشدور.اورادان کی سؤزلو (شفاهی) دیل یئرلی خلقین بیر اؤنملی اؤزللیکی نی تشکیل ائدیر، بیزیم کولتوروموزده دیلین اؤنملی بیر یئری واردیر. چونکو بو وسیله یله بیز گئچمیش خاطیره لریمیزی بیر نسیل دن او بیری نسیله قورویابیلمیشیک. عئینی شکیلده سؤزلو دیل گلنَکی بیزیم تعلیم و تربیتیمیزین تمل پرنسیپینی تشکیل وئرمکده.

گواتمالادا یئرلی خلق لرین گنل قایقی لاریندان بیری اؤز دیل لرینی قوروماقدیر. دیل اؤلکه ده کی بویوک کولتورل فرقلی لیکلر کیمی فرقلی دیر. بیزیم بیر چوخ شئیی ایتیردیغیمیز بیر گرچک دیر،اما بوگون، بیرزامانلار ایتیردیکلریمیزی تکرار اونارمایا(ترمیم) چالیشیریک و من بونا اینانیرام کی بو حرکت کولتورلرین یاشاماسی اوچون اؤنملی دیر.

منیم آنلادیغیم قدری یله، متنین محتوی سی دیلین اؤنمی نی بیر تمل کولتورل عنصر اولاراق رسمی تانیر و بو یوزدن ائشیتسیزلیگه یول آچاماز. یعنی بیر کولتوره باشقا بیر کولتوردن آیریجالیق تانیمیر، بلکی بوتون کولتورلرین اؤز دیللرینی قوللانماقدا ائشیت حقلره صاحیب اولدوقلاری نی اعلام ائتمکده. اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی نین باشقا بؤلوملرینده بعضی قانون و قوراللار اورتایا قویولور کی موجود دیللرین، دیل دیشینداکی نَدَنلردن حاشیه یه سورولمه لرینی، داها آشاغی بیر سئویه ده اولمالارینی و یا تمامأ یوخ اولوب اؤلمه لرینی اؤنلور. بیلدیری بو مسئله نی بیر نئچه اولوسلارآراسی و بؤلگه سل آنلاشمالار و معاهده لرله گرچکلشدیریر.

آیدین گرچک بودور کی یئرلی خلق لرین حقلری نئچه یوز ایلدن بئری اینکار ائدیلمکده. بو خلق لرین حقلری نه رسمیتَ تانینمیش و نه ده سایقی ایله قارشیلانمیش. بو خلق لراونلاری ایستیثمار ائتمک اوچون اویقولانان ائشیتسیزلیک و ایرقچیلیغا قارشی سس سیز قالماییب ظولمه و حاشیه یه سورولمه یه قارشی دیرَنمیشلر. اونلار یالنیز اؤزتاریخ لرینده دئییل یاشادیقلاری اؤلکه لرین تاریخینده ده اؤنملی رول اوینامیشلار و بئله لیکله تاریخین گنل گلیشمه سینده بویوک پایلاری وار.

ییرمی بیرینجی یوز ایله گیرَرکن بو چوخ آجی و مورال دیشی بیر گرچک دیر کی خلق لر هله ده ائشیتسیز، حاشیه یه بیراخیلمیش و سومورگه آلتیندا یاشیرلار. یئرلی خلق لرین یاشامی بئله دوام ائتمک ده دیر. نه اونلارین حقلری رسمیتَ تانینیر و نه ده سایقی ایله قارشیلانیر. بو دوروم دوام ائتمه مَلی. کولتورلر آراسی مناسبت لرده، خلق لرله کولتورلر آراسیندا قارشیلیقلی سایقییا دایانان تازا بیر اورتام و یئنی بیر مئکانیزما گلیشدیریلمه لی.

اولوسلارآراسی ساحادا خلق لرین حقوقی یله ایلگیلی بیر قضایی ابزارین گلیشمه سینه ِیؤنه لیک بیر ائییلیم(تمایل) وار. بو ائییلیم بونو گؤسترمک ده کی خلق لرین حقوقی یله ایلگیلی گلنکسل سسسیزلیک قیریلماقدادیر و بو یالنیزگوچلو بیر اراده و موباریزه یه اولان اینانجلا گرچکلشه بیلیر. بو، نه یئرلی خلق لرین اؤز تاریخی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و کولتورل حقلری یله ایلگیلی مسئله لره آیدین و کسین بیر چؤزوم یولو بولدوقلاری آنلامینا گلیر و نه ده بو حقلر تام آنلامییلا قبوللانیب و سایقی گؤرولمکده لر.

اولوسلارآراسی ساحاسینداکی گلیشمه لرله، بیر چوخ اؤلکه ده اؤزللیکله لاتین آمئریکادا، میللی سئوییه ده کی دورومون آراسیندا بویوک بیر اوچوروم وار. بو بیزیم حقلریمیزه قارشی اولان سایقی سیزلیک و ردائدیلمکله بللی اولور.

بو دوروم بویوک بیر تیتیزلیک و دیقتله اینجه لنمه لی. چونکو بو تکامل مرحله سینده، دونیاداکی فرقلی کولتورلر آراسیندا گنیش ابعاددا اولوملو(مثبت) دیالوگ اورتامی نین و ایش بیرلیگی نین قورولماسینا سبب اولوب و عئینی شکیلده کولتورلر آراسی مناسبت لرده، بوتون خلقلر و کولتورلره ائشیت حق و قانونلارا دایانان بیر اورتام و مئکانیزمین گلیشمه سینه امکان وئره بیلیر.

اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی کولتورلرین و خلقلرین ائشیتلیگی اوچون آپاریلان مبارزه ده اؤنملی بیر آدیمدیر. بو یول بیزی بیر اولوسلارآراسی آنلاشمانین یارانماسی نا گؤتورور. بو اوزون و چتین بیریول دور. امینیم کی بو کنفرانس داکی قاتیلیمجیلار بو هدفَ اولاشماق اوچون اویقون مئکانیزم لری نه شکیلده آنلاتاجاقلاری نی بیلیرلر.

عئینی زاماندا اولوسلارآراسی بیلدیری، قارشیلیقلی سایقی و قبول گؤرمک اساسیندا یارانان کولتورلر آراسی مناسبتلرین یارانماسیندا، آیریجا چوخ خلقلی، چوخ کولتورلو و چوخ دیللی میلتلرین اورتایا چیخماسیندا اؤنملی بیر وظیفه داشیر.

گواتمالا ژوئن۱۹۹۶

 

***

اولوسلار آراسی دیل حقلری بیلدیریسی

باشلانقیچ

اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی نی امضالایان غیر دؤولتی مؤسسه لر و تشکیلاتلار ۱۹۹۶ ایلینده ژوئنین آلتی سیندان دوقوزونا قدر بارسئلونادا بیر آرایا گلیب:

۱۹۴۸ ایلینین “اولوسلارآراسی انسان حقلری بیلدیریسی” نین مقدمه سینده اعلام اولونانلاری نظره آلاراق:

“تمل انسان حقلرینه، یعنی انسانلارین سایقینلیغی و دیَرینه، قادینلارین و کیشیلرین ائشیت حقلره صاحیب اولمالارینا اینانج” و عئینی شکیلده ایکی نجی ماده سینده کی اعلام اولونور:

“هرکس، ایرق، رنگ، جنسیت، دیل، دین، سیاسی و باشقا عقیده لره، ملیت و اجتماعی کؤکَنه، مال وارلیقی، دوغوم و باشقا اؤزللیکلره باخمایاراق بوتون حقلره و اؤزگورلوکلره صاحیب دیر”.

۱۹۶۶ ایلینین ۱۶دسامبر”اولوسلارآراسی مدنی وسیاسی حقلری آنلاشماسی” نی(ماده 27) و “اولوسلارآراسی اقتصادی، اجتماعی، و کولتورل حقلر آنلاشماسی”نی کی عئینی تاریخ ده امضالانمیشدی نظره آلاراق،

 

بونلارین باشلانقیجیندا بیان ائدیلیر:

” انسانلار آنجاق مدنی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی حقلردن یارارلانابیلدیکلری زامان، اؤزگور ساییلابیلیرلر”.

بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین گنل مجلیسینین ۱۸ دسامبر ۱۹۹۲ ایلینین “۱۳۵-۴۷ اؤنرگه سی” نی دیققته آلاراق کی:

“میلی، ائتنیکی، دینی و دیل آزینلیقلاری نا باغلی اولان فردلرین حقلری” بیلدیریسینی تصویب ائتمیشدیر.

آوروپا شوراسی نین بیلدیریلری و آنلاشمالاری، اؤرنگین ۴ نوامبر ۱۹۵۰ ایلینین “انسان حقلری و تمل اؤزگورلوکلری قوروماق اوچون آوروپا آنلاشماسی” (ماده ۱۴)،۲۹ژوئن ۱۹۹۲ ایلینین “آوروپا مجلسی نین وزیرلر شوراسی آنلاشماسی” کی “محلی و یا آزینلیقلارین دیلی نی دستکلمک اوچون آوروپا آنلاشماسینی”،تصویب ائتدی. “میللی آزینلیقلارلا ایلگی لی آنلاشما” کی ۹ اکتبر ۱۹۹۳ ایلینده آوروپا شوراسی نین زیروه توپلانتی سیندا امضالاندی و ۱۹۹۴ ایلینین نوامبریندا “میللی آزینلیقلاری قوروماق اوچون چرچئوه آنلاشماسی” نظره آلینیر.

سانتیاقو دو کومپوستئلا(Santiago de Compostela) دا اولوسلارآراسی انجمنی قلمین بیلدیریسینی و ۱۵ دسامبر ۱۹۹۳ ایلی نین “اولوسلارآراسی انجمنی قلمین ترجمه و دیل حقلری کمیته سی” نین دونیا چاپیندا بیر دیل حقلری کنفرانسین ین اولوشماسینا داییر اؤنریسی، تقدیر ائدیلیر.

برزیل ده رئسایف(Recife, Brazil ) ده ۹ اکتبر ۱۹۸۷ایلینین “کولتورلر آراسی ایلیشکی لری گلیشدیرمک اوچون قورولان اولوسلارآراسی قورومون اون ایکینجی سمیناری” نین بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا وئردیغی بو اؤنرگه یی دیققته آلاراق کی اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی نین تصویبی و اصلاحی اوچون گرکن آدیملارین آتیلماسی گرکلی دیر.

۲۶ ژوئن ۱۹۸۹ ایلینین “اولوسلارآراسی ایش تشکیلاتی نین ۱۶۹ آنلاشماسی” نا دایاناراق کی باغیمسیز اؤلکه لرده کی یئرلی و قبیله انسانلاری ایله ایلگیلی دیر.

مای ۱۹۹۰ ایلینین بارسئلونادا “انسانلارین جمعی حقلرینین اولوسلارآراسی بیلدیریسی” یعنی بوتون انسانلارین اؤز کولتورلری نی، دیل لرینی و اورقانیزاسیونلاری نین قوراللاری نی قوللانما و گلیشدیرمه حقلری وار و بونا اولاشماق اوچون فرقلی سیاسی چرچئوه لر ایچینده اؤز سیاسی، تعلیم و تربیتی و خبرلشمه تشکللری نی قورمالیلار، نظره آلینیر.

۱۶ آگوست ۱۹۹۱ ایلینده مجارستان دا “اولوسلارآراسی مدرن دیل اؤیرتمنلری فدراسیونونون گنل مجلسی” نین طرفیندن قبول اولونان سون بیلدیری کی دیل حقلری نین بیر فردین تمل حقلری ندن ساییلماسی گرکتیغینی وورقولور، نظره آلینیر.

“بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین انسان حقلری کمیسیونونون اقتصادی و انسانی شوراسی” نین ۲۰ آپریل ۱۹۹۴ ایلینده کی راپورو کی” یئرلی خلقلرین حقلری”ایله ایلگیلی دیر و فردی حقلری جمعی حقلر ایشیغیندا گؤرور، نظره آلینیر

“آمئریکا دؤولتلری- آراسی انسان حقلری بیلدیریسی کی یئرلی خلقلرین حقی” موردینده دیر و ۱۸ سپتامبر۱۹۹۵ ایلینده ۱۲۷۸ اینجی جلسه ده تصویب اولدی، نظره آلینیر.

دونیاداکی تهلیکه آلتینداکی دیللرین بیر چوخو اؤز میللی حاکیمییتلریندن یوقسون بیراخیلان خلقلره عاییددیر. بو دیللرین گلیشمه سی نین اؤنلنمه سی و باشقا دیللرین اونلارین یئرینه گئچمه سینین نَدنی بودور کی بو خلقلر اؤز قَدَرلرینه حاکیم دئییللر و دؤولتلرین سیاستلری زورلا دیللرینی و سیاسی و اداری یاپی لارینی بونلارا تحمیل ائتمیشلر.

نظره آلیناراق کی ایستیلا، سومورگه، ایشقال و باشقا سیاسی، اجتماعی واقتصادی باغیملیلیق گنللیکله بیر خاریجی دیلین زورلا قبول ائتدیریلمه سینه و ان سونوندا دیلین دَیَرینی ایتیرمه سینه و دیل هیرآرشی سی نین یارانما سینا سبب اولور. بو اولایلار او دیله قونوشانلارین دیللرینه اولان باغلی لیقلارینی ائتکیلیر.

نظره آلاراق کی اؤز میللی حاکمیتلرینی یئنی قازانان بعضی خلقلر ائسکی سیاستین سونوجوندا، سومورگه دؤولتلرین و قدرتلرین دیلینی ترجیح وئریب اؤز دیللرینین یئرینه اونلارین دیلینی منیمسه میشلر.

دیققته آلیناراق کی ائورنسللیق (جهانی اولماق)، دیل و کولتورل فرقلی لیغین اساسیندا اولوب، هوموژئن ائتمه و آییرما حرکتلرینه اوستون گلمه لی دیر.

نظره آلیناراق کی دیل توپلولوغلاری آراسیندا، باریش ایچینده برابر یاشامایی قارانتی لمک اوچون قاپساملی پرنسیپلر دوشونولمه لی و بو بوتون دیل لرین گلیشمه سینی، سایقی گؤرمه سینی، یاشامین اؤزل و عمومی ساحالاریندا قوللانیلماسی نی تضمین ائتمه لی دیر.

دیققته آلیناراق کی دیل-دیشی ماهیتی اولان عامیللر(تاریخی، سیاسی، منطقه ای، دموگرافیک، اقتصادی، سوسیوکولتورل، سوسیودیلجیلیک و جمعی توتوملارا مربوط اولانلار) بعضی سورونلارا یول آچماقدا، مثلآ بیر چوخ دیلین حاشیه یه سورولوب و آرادان گئتمه سینه سبب اولورلار. بوتون دوروملاردا گئچرلی چؤزوملرین(راه حل) بولونماسی اوچون دیل حقلری گنیش بیر اورتامدا اینجه لنمه لی دیر (بررسی اولمالی).

بونا ایناناراق کی دیل دنگه سیزلیکلری نی دوزلتمک، بوتون دیللرین گلیشمه سی نی و سایقی یلا قارشی لانماسینی قارانتی لمک، بوتون دونیادا هارمونیک اجتماعی ایلیشکی لرین قورونماسی و ائشیت و عادل بیر دیل باریشی پرنسیپلرینین قورولماسی اوچون بیر اولوسلارآراسی دیل حقلری بیلدیریسی گرکلی دیر.

بو وسیله ایله بیان اولونور کی :

اؤن سؤز

هر دیلین دورومو بللی بیراورتام دا گنیش ساییدا سیاسی، حقوقی، ایدئولوژیک ، تاریخی، دئموگرافیک، بؤلگه سل، اقتصادی و اجتماعی، کولتورل، دیلسل، سوسیو- لینگوایستیک، دیللرآراسی و شخصی طبیعت لر کیمی فاکتورلارین بیرلشیمی و بیر بیرینی ائتکی لمه سیله اورتایا چیخار.

ایندیلیک بو فاکتورلار بئله آنلاتیلیر:

۱-دؤولتلرین چوخونون ائسکی تمایلی کی فرقلی لیکلری آزالدیب، کولتورل و دیل چوخلوغونون علئییهینه اولان دوشونجه لری تشویق ائتمکده لر.

۲- بوتون دونیادا بیر اقتصاد و بئله لیکله بیلگی، خبرلشمه و کولتور آنلاییشینا تمایل کی دیل قوروملاری نین ایچ-بیرلیکده لیکلری نی قارانتی لیین قارشیلیقلی ایلیشکیلری یوخ ائتمکده.

۳-میللتلر- اوستو اقتصادی قوروهلارین اورتایا قویدوغو اقتصادی گلیشمه مدلی کی دوزنسیزلیگی گلیشمه یله، رقابت دایانان فردیتچیلیگی اؤزگورلوکله تانیملیر و بو وسیله یله جدی اقتصادی، اجتماعی، کولتورل و دیل ائشیتسیزلیکلرین اورتایا چیخماسینا سبب اولور.

۴-دیل توپلولوغلارینین یاشامی تهدید آلتیندادیر، چونکو اؤزلرینی اداره ائتمه حقیندن یوقسون بیراخیلمیشلار، قیسیتلی ساییدا انسانلاری وار، اویه لری جغرافی باخیمیندان تمامأ و یا قسمأ داغینیق شکیلده یاشیرلار، اقتصادلاری چؤکمکده، دیللری کدلاشمامیش، کولتورل مدللری حاکیم کولتورونه تمامأ قارشی دیر. بو مدل بیر چوخ دیلین بیر آرادا یاشاماسینا و گلیشمه سینه مانع اولور، بونو اؤنلمک اوچون آشاغیداکی هدفلرین دیققته آلینماسی گرکیر:

الف) پولیتیک باخیش آچیسی ندان، دیل فرقلی لیکلری نی اورقانیزه ائتمک اوچون دوشونولن یولون هدفی، دیل توپلولوغلاری نین بو یئنی گلیشمه مدلی نده مؤثر قاتیلیمی اولمالیدیر.

ب)کولتورل باخیش آچیسیندان، گلیشمه مرحله سینده بوتون دونیاداکی خبرلشمه اورتامینی انسانلارین، دیل توپلولوغلارین و فردلرین ائشیت قاتیلیمی یلا اویقونلاشدیرما هدفی.

ج)اقتصادی بیر چرچئوه ده، هرکسین قاتیلیمی نا، توپلولوغلارین ائکولوژیک دنگه سی نه، بوتون دیل لرین و کولتورلرین آراسینداکی ائشیت ایلیشکی یه دایانان بیر گلیشمه مدلی نی اورتایا چیخارما هدفی.

بوتون بو علتلره گؤره بو بیلدیری دؤولتلری دئییل، دیل توپلولوغلاری نی چیخیش نوقطاسی اولاراق گؤرور و اولوسلارآراسی قوروملارینین بوتون انسانلارا ائشیت شکیلده ساغلانابیلن بیر گلیشمه یی قارانتیلمک یولونداکی چالیشمالاری نی گوجلندیردیغی چرچئوه ده اینجلنمه لی. بو ندنلره گؤره بیر پولیتیک یاپی نین تشویقی هدفلنیر کی اونون تملی سایقی، اویوملو بیرلیکده لیک و قارشی لیقلی منفعت دایانیر.

 

***

اؤن باشلیق:

آنلاملار

ماده۱

۱- بو بیلدیری دیل توپلولوغلاری نی بئله تانیملاییر: “بوتون انسانی توپلولوغلار کی بللی بیر زاماندا بللی بیر یئرده، (بونا باخمایاراق کی بو یئر رسمی تانینیر یا تانینماییر) قورولوب، اؤزلری نی بیر خلق اولاراق تانیملاییب، اویه لری اورتاق بیر دیلده قونوشوب و بو دیل اونلارین کولتورل، خبرلشمه و بیرلیکده یاشامالارینین وسیله سی اولموشدور. بیر “بؤلگه نین دیلی” تئریمی بیر دیله اطلاق اولونور کی بللی بیر تاریخی سوره ده او بؤلگه ده اولوشموشدور.

 

۲-بو بیلدیرینین چیخیش نوقطاسی بو پرنسیب دایانیر کی دیل حقلری عئینی زاماندا هم فردی و هم جمعی دیرلر. دیل حقلری نین تام آنلاتیمیندا، مرجع اولاراق بیر تاریخی دیل توپلولوغونون اولایینی اؤز بؤلگه سی نده، کی البته بو بؤلگه نی یالنیز بیر جغرافی ساحا اولاراق دئییل، دیلین تام گلیشمه سی اوچون اؤنملی اولان بیر سوسیال و ایشلوسل اورتام اولاراق گؤرور، قوللانیر. یالنیز بو چرچئوه ده باخینجا بو بیلدیرینین بئشینجی ماده سینده آدی گئچن، دیل قوروپلارینین و توپلولوغلاری نین دیشیندا یاشایان فردلرین حقلری نی درجه لنمه ویا دواملیلیق اساسیندا آنلاتماق مومکوندور.

۳-بو بیلدیرینین هدفینه گؤره آشاغیداکی دوروملاردا اولان قوروپلارین دا اؤز بؤلگه لری نده یاشادیقلاری و بیر دیل توپلولوغونا باغلی اولدوقلاری ساییلیر:

۱-سیاسی و یا اداری مرزلره گؤره اؤز توپلولوغلاری ندان آیریلدیقلاری زامان.

۲-تاریخی اولاراق باشقا دیل توپلولوغلاری نین اویه لری طرفیندن چئوره لندیغی کوچوک بیر جغرافی بؤلگه ده یاشادیقلاری زامان.

۳- یاشادیقلاری بیر جغرافی بؤلگه نی، اورادا یاشایان و بنزر تاریخی گئچمیشلری اولان باشقا دیل توپلولوغلاری نین اویه لرییله پایلاشدیقلاری زامان.

۴- بو بیلدیری عئینی زاماندا گؤچمنلری گؤچ بؤلگه لرینده، و جغرافی اولاراق داغینیق یئرلشیم منطقه لرینده یئرلشن خلقلری اؤز تاریخی بؤلگه لرینده بیر دیل توپلولوغو اولاراق گؤرور.

۵-بو بیلدیری دیل قوروپلاری نی بئله آنلاتیر:

باشقا بیر دیل توپلولوغونون بؤلگه سینده اولوشوب، عئینی دیلده دانیشان، اما توپلولوغون صاحیب اولدوغوعئینی تاریخی گئچمیشه و اجدادا صاحیب اولمایان انسان قوروپلاری دیل قوروپلاری اولاراق تانینیر. بونا اؤرنک اولاراق گؤچمن، سیغینماجی، و دییاسپورادا و دیپورت اولونان انسانلاری سایابیلیریک.

 

ماده۲

۱-بو بیلدیری اعلام ائتمکده کی بللی بیر بؤلگه نی پایلاشان فرقلی دیل توپلولوغلاری و قوروپلاری بو بیلدیری ده بلیرتیلن بوتون حقلردن، قارشی لیقلی سایقی چرچئوه سی ایچینده یارارلانمالی و آرالارینداکی ایلیشکیلر دمکراسی نین اویقولانماسی نی ان گنیش شکلییله مومکون قیلان اساسدا اولمالی دیر.

۲-یئترلی بیر سوسیودیلجیلیک دنگه نی قورماق ایسترکن، یعنی دیل توپلولوغلارین حقلرییله، قوروپلارین و اونلارا باغلی اولان فردلرین آراسیندا اویقون بیرایلیشکی قورماق اوچون، بؤلگه لرینده کی تاریخی گئچمیش و اونلارین دمکراتیک ایستکلری یانیندا چئشیدلی فاکتورلارا دیققت ائتمه لییک . بو فاکتورلار مهاجرتین اجباری ماهیتی نی شامیل اولور کی فرقلی توپلولوغلارین و قوروپلارین بیرآرادا یاشامالارینا و اونلارین سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی ضرر گؤرمه لرینه یول آچابیلیر.بو دنگه نی قورماق اوچون بللی اوناریجی داورانیشلارا احتیاج وار.

 

ماده۳

۱-بو بیلدیری قبول ائتمکده کی آشاغیدا ساییلان حقلر گئری آلینامایان و دئورائدیله مه ین انسانی حقلرلر و بوتون دوروملاردا اویقولانمالی لار:

– بیر دیل توپلولوغونون رسمی اویه سی اولما حقی

– خصوصی و عمومی اولاراق اؤز آنا دیلی نی قوللانما حقی

– اؤز آدینی قوللانما حقی

– اؤز دیل توپلولوغونون اویه لریله ایلیشکی ده وبیرلیکده اولما حقی

– اؤز کولتورونو قوروما و گلیشدیرمه حقی

– و دیلله ایلگیلی بوتون حقلر کی 16 دسامبر 1966 ایلینده “اولوسلارآراسی سیویل و سیاسی حقلرآنلاشماسیندا” و عئینی تاریخده کی “اولوسلارآراسی اقتصادی، اجتماعی و کولتورل حقلر آنلاشماسیندا” رسمی تانینمیشدیر.

۲- بو بیلدیری قبول ائتمکده کی دیل قوروپلاری نین جمعی حقلری، دیل قوروپلاری نین اویه لرینه اؤنجه کی پاراقرافدا و ماده2.2 نین شرایطینه اویقون تانینان حقلر دیشیندا، آشاغی دا ساییلان حقلره ده شامیل اولور:

– دیل قوروپلاری نین دیل لرینی و کولتورلرینی اؤیره تمه حقی

– دیل قوروپلاری نین کولتورل سرویسلردن یارارلانما حقی

– ائشیت بیر شکیلده دیل لری نین و کولتورلری نین مئدیادا تمثیل اولما حقی

– دؤولت و اجتماعی اقتصادی سازمانلار طرفیندن اؤزدیللری نده سایقی گؤرمه و دیققته آلینما حقی

۳-اؤنجه دن ساییلان فردلرین و دیل قوروپلاری نین حقلری، بونلارین قوناقچی توپلوملا ایلیشکی لرینین و یا بیرلیکده لیکلرینین اؤنلنمه سینه(مانع اولماسینا) و قوناق چی توپلومون و اویه لری نین اؤز بؤلگه لرینده، اؤز دیللرینی قوللانمالارینین قیسیتلانماسینا سبب اولاماز.

 

ماده۴

۱-بوبیلدیری بیان ائتمکده کی گؤچوب، باشقا بیر دیل توپلولوغونون بؤلگه سینده یئرلشن انسانلارین یئنی توپلولوغلا بوتونلشمه حقلری و وظیفه لری واردیر. بورادا بو آنلاشیلیر کی بو فردلر تازا توپلوملا یاخجی ایلیشکیلره گیرمک اوچون، بیر طرفدن اؤز کولتورل کاراکترلری نی قورویوب، او بیر طرفدن ده یئرلشدیکلری بؤلگه نین دَیَرلرینی و داورانیشلاری نی منیمسه مه لی لر. بو داورانیش اونلارا چوخ چتینلیق چکمدن قوناق چی توپلومون انسانلاریلا یاخجی اجتماعی ایلیشکیلرده اولمالارینا یاردیمجی اولور.

۲- باشقا بیر طرفدن، بو بیلدیری اعلام ائتمکده کی قوناق چی توپلومون کولتورونو قبول ائتمک آنلامینا گلن آسیمیلاسیون، او شکیلده کی اصلی کولتورل اؤزللیکلرین یئرینی قوناقچی توپلومون دیَرلری و داورانیش فورملاری آلیر، کسینلیکله زور و اجبارلا اولمامالی و تمامأ اؤزگور سئچیم سونوجوندا اولمالی دیر.

 

ماده۵

بو بیلدیری نین دایاندیغی پرنسیپ، بوتون دیل توپلولوغلاری نین ائشیت حقلره صاحیب اولدوقلاری و دیل لرینین سیاسی و حقوقی دورومندان یعنی رسمی، محلی و اقلیتی موقعیتیندن مستقل اولدوقلاری دیر.

محلی و آزینلیق کیمی تئریملر بو بیلدیری ده قوللانیلمامیشدیر، گرچی بعضی اؤرنکلرده محلی و آزینلیق دیللرین تانینماسی، بللی حقلرین اویقولانماسینا داها چوخ امکان وئرمکده، اما گنللیکله بونون کیمی تانیتیملار دیل توپلولوغلاری نین حقلری نی محدودلاشدیرماقدا.

 

ماده۶

بو بیلدیری اعلام ائتمکده کی بیر دیل، دؤولتین رسمی دیلی اولدوغو اوچون و یا بیر بؤلگه ده گلنکسل اداری هدفلر و بللی کولتورل فعالیتلرده قوللانیلدیغی ندنیله او منطقه نین دیلی ساییلاماز.

 

***

بیرینجی عنوان:

گنل پرنسیپلر

 

ماده۷

۱-بوتون دیللر، بیر جمعی هویت ین افاده سی و گرچیی آنلامانین و آنلاتمانین آیری یوللاری لار. بو یوزدن ده اونلارین گلیشمه سی اوچون بوتون ساحالاردا گرکن شرایط حاضیر اولمالی دیر.

۲-بوتون دیللر جمعی شکیلده اولوشموش و توپلومدا فردی استفاده اوچون، هویتین، بیرلشمه نین، خبرلشمه نین و یارادیجیلیغین افاده ائدیلمه سی نین بیر وسیله سی اولاراق هر کس طرفیندن قوللانیلابیلیر.

 

ماده۸

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری توپلومداکی بوتون ساحالاردا دیللرینین قوللانیلماسی نی قارانتی لمک اوچون اؤز قایناقلاری نی اورقانیزه و اداره ائتمه حققینه صاحیبلر.

۲-بوتون دیل توپلولوغلارینین دیللری نین یاییلماسی و دوام ائدیلمه سی اوچون گرکن بوتون ملزمه یه صاحیب اولما حقلری واردیر.

 

ماده۹

بوتون دیل توپلولوغلاری نین، بیر مداخله و زور اولمادان، اؤز دیل سیستملری نی کدلاشتیرمایا، استانداردلاشتیرمایا، قورومایا، گلیشدیرمه یه و ایلرلتمه یه حقلری واردیر.

 

ماده۱۰

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری ائشیت حق صاحیبلر.

۲-بو بیلدیری اعلام ائتمکده کی دیل علئیهینه اولان هیچ بیر تبعیضَ ایذین وئریلمه میشدیر. ایستر بو تبعیضلر سیاسی حاکمیت درجه سینین اساسیندا، اونلارین اجتماعی، اقتصادی و یا دیللرین کدلاشما درجه سی، مدرنلشمه و یا گئری قالما درجه سی اساسیندا اولسون، فرق ائتمز محکومدور.

۳-بوائشیتلیلیک پرنسیپینین یئرینه گتیریلمه سی و اونون ائتکیلی (تأثیرلی) اولماسی اوچون بوتون گرکن آدیملارین آتیلماسی گرکیر.

 

 

ماده۱۱

بوتون دیل توپلولوغلاری بو بیلدیری ده تانینان حقلرین اویقولانماسی نی قارانتی لمک اوچون، دیللری نین باشقا دیللره چئویریلمه سی و باشقا دیللرین اونلارین دیللرینه چئویریلمه سی اوچون گرکن بوتون امکانلارا صاحیب اولمالی لار.

 

ماده۱۲

۱-هرکس عمومی محیطلرده بوتون چالیشمالارینی اؤز دیلینده یوروتمه حققینه صاحیبدیر، اما بو قوشول دا ائکلنمیشدیر کی بو دیل اونون یاشادیغی بؤلگه نین دیلی اولمالی دیر.

۲-هرکس اؤز دیلی نی شخصی محیطلرده و عائله ایچینده قوللانما حققینه صاحیب دیر.

 

 

ماده۱۳

۱-هرکس یاشادیغی بؤلگه نین دیلی حققینده بیلگی آلما حققینه صاحیبدیر.

۲-هرکس بیر چوخ دیلی بیلمه حققینه و بو بیلدیری ده توپلولوغون دیلینین عمومی استفاده سی نی تضمین ائدن اساسلارا اؤن یارقیسیز، اؤز شخصی و اجتماعی گلیشمه و ایلرلمه سی اوچون ان اویقون دیللری اؤیرنمه حققینه صاحیبدیر.

 

ماده۱۴

بوبیلدیرینین حوکوملری او شکیلده یوروملاناماز و قوللانیلاماز کی بیر دیلین ایچ و یا اولوسلارآراسی دورومونون اورتایا چیخاردیغی قوراللارا و اویقولامالارا کی او دیلین اؤز بؤلگه سی نده قوللانیلماسی نا داها اویقونلار،ضرر وئرسین.

 

***

ایکینجی باشلیق:

قاپساملی دیل رژیمی

بیرینجی بؤلوم

دؤولتی اداره لر و رسمی اورقانلار

ماده۱۵

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز بؤلگه لرینده اؤز دیل لرینی رسمی شکیلده قوللانما حققینه صاحیبلر.

۲-بوتون دیل توپلولوغلارینین، بؤلگه لری نین دیلینده اولان حقوقی و اداری، دؤولتی و خصوصی سندلری نین و رسمی قاییدلاری نین معتبر و گئچرلی تانینماللاری گرکیر. کیمسه بو دیلی گؤز آردی ائتمه حققینه صاحیب دئییل.

ماده۱۶

بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز دیللرینده دؤولت آداملاری نان رابطه قوروب، دیللرینه قارشی اونلاردان توجه و سایقی گؤرمه حققینه صاحیبلر. بو حق البته مرکزی، منطقه ای، محلی وبؤلگه لر اوستو بؤلونمه لره کی دیلین عایید اولدوغو بؤلگه یه شامل اولور اویقولانماقدادیر.

 

ماده۱۷

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری، دیللرینین عایید اولدوغو بؤلگه یه مربوط اولان بوتون رسمی سندلره اؤز دیللرینده اولاشما حققینه صاحیبلر، بونا باخمایاراق کی بو سندلر چاپ اولونموشدور، ماشین طریقیندن اوخونور و یا باشقا فرم دادیر.

۲-استاندارد اداری سندلر و فورملارایستر چاپ اولونموش اولسون، ماشین دا اوخونور اولسون، و یا باشقا فورمدا، بوتون دیللره حاضیرلانمالی، بوتون دیل بؤلگه لرینده انسانلارا آچیق و اونلارا اولاشیلیراولمالی و بو خیدمت دؤولتی مقاملار طرفیندن بوتون دیللرین عایید اولدوغو بؤلگه لری قاپسامالی.

 

ماده۱۸

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری نین قانونلاری و اونلارا مربوط اولان باشقا قانونی تدارکات اؤز بؤلگه لرینین دیلینده اولمالی دیر.

۲-اؤز حاکمیت بؤلگه لرینده بیردن چوخ تاریخی دیللری اولان دؤولتی مقاملار یئتکی ساحالاریندا بوتون قانونلاری و مقرراتی بو دیللرین هامیسیندا یایینلامالی، ایستر او دیللره قونوشانلار باشقا دیللری آنلاسین و یا آنلاماسین.

 

ماده۱۹

۱-بوتون تمثیل جی مجلیسلرین رسمی دیللری، نماینده لرین تمثیل ائتدیغی بؤلگه نین دیلینده اولمالی دیر.

۲-بو حق عئینی شکیلده او توپلولوغلارین دیللرینه اویقولانیر کی جغرافی باخیمیندان داغینیق بؤلگه لرده اولوشموشلار.بونا بیرینجی ماده نین دؤردونجو پاراقرافیندا اشاره اولونوب.

 

ماده۲۰

۱-هر کس بؤلگه سینده قونوشولان تاریخی دیلی، یازیلی و شفاهی شکیلده، او بؤلگه لرده کی قضایی محکمه لرده قوللانما حققینه صاحیبدیر. قضایی محکمه لر داخلی ایشلرینده او بؤلگه نین دیلی نی قوللانمالی لار. اؤلکه ده کی حاکیم حقوقی سیستمینه گؤره محاکمه نین ادامه تاپماسی باشقا بیر یئرده گرکیرسه، اصلی دیلین قوللانیلماسی دوام ائتمه لیدیر.

۲-هرکس بوتون دوروملاردا آنلادیغی و قونوشدوغو دیلده محاکمه اولما و بیرمجانی مترجمین خیدمتیندن یارارلانما حققینه صاحیبدیر.

 

 

ماده۲۱

بوتون دیل توپلولوغلاری مدرک و سندلری نی اؤز بؤلگه لری نین دیلینده رسمی شکیلده ثبت ائتدیرمه حققینه صاحیبلر.

ماده۲۲

بوتون دیل توپلولوغلاری، نوتَر طرفیندن و یا رسمی دؤولتی مامورلار طرفیندن تأیید اولونموش سندلری نی نوترلر و دؤولتی مأمورلارین خیدمت ائتدیغی بؤلگه نین دیلینده دوزنله مه حققینه صاحیبلر.

***

ایکینجی بؤلوم:

تعلیم و تربیت

ماده۲۳

۱-تعلیم و تربیت، اویقولاندیغی بؤلگه ده کی دیل توپلولوغونون کولتورل اولاراق اؤزونو افاده ائتمه سینین تشویق اولماسینا یاردیم ائتمه لیدیر.

۲-تعلیم و تربیت، اویقولاندیغی بؤلگه ده دیل توپلولوغوندا دانیشیلان دیلین گلیشمه سینه و قورونماسینا یاردیم ائتمه لیدیر.

۳-تعلیم و تربیت، کولتور و دیل فرقلیلیکلری نین خیدمتینده اولوب، بوتون دونیادا فرقلی دیل توپلولوغلاری نین آراسیندا اویوملو بیر ایلیشکی نین اولوشماسینا یاردیم ائتمه لیدیر.

۴-آدی گئچن اؤنجه کی پرنسیپلرین چرچئوه سینده هرکس ایستدیغی دیلی اؤیرنمه حققینه صاحیبدیر.

 

ماده۲۴

بوتون دیل توپلولوغلاری یاشادیقلاری بؤلگه ده تعلیم تربیتین بوتون آشامالاریندا، مدرسه دن اؤنجه، ابتدایی، متوسطه، مسلکی و فنی، دانشگاهدا و یئتیشکینلرده دیللری نین نه درجه ده رابیط بیر دیل و آراشدیرما قونوسو اولا بیله جیینه تصمیم توتما حققینه صاحیبلر.

 

ماده۲۵

بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز بؤلگه لرینده، بوتون تعلیم و تربیت آشامالاریندا دیللرینین قوللانیلماسی نی ساغلاماق اوچون بوتون گرکن انسانی و مادی قایناقلارا اؤرنگین: تعلیم گؤرموش معلملر،اویقون تعلیم و تربیت متدلاری، درسی کتابلار، مالی قایناقلار، بینالار و تجهیزات، گلنکسل و مدرن تکنولوژییه صاحیب اولمالی لار.

 

ماده۲۶

بوتون دیل توپلولوغلارین اویه لری، دیللرینه تام حاکیم اولما قابلیتی نی ساغلایان تعلیم تربیتی آلما حققینه صاحیبلر. بو، بوتون ساحالاردا دیلین قوللانیلماسینا مربوط اولان فرقلی بئجریلر و عئینی شکیلده اؤیرنمک ایستدیکلری باشقا دیللره ان گنیش شکلییله حاکم اولما قابلیتی نی شامیل اولور

 

ماده۲۷

بوتون دیل توپلولوغلارینین اویه لری کولتورل گلنکلری یله ایلگیلی اولان دیللر حققینده بیلگی ساغلایان بیرتعلیم تربیت آلما حققینه صاحیبلر.اؤرنگین: اؤنجه دن او توپلولوغون یایقین دیلی اولان ادبی و یا مقدس دیللری اؤیرنمه حقی.

ماده۲۸

بوتون دیل توپلولوغلارینین اویه لری اؤز کولتورل میراثلاری حققینده گرکن بیلگی یی (تاریخ، جغرافی، ادبیات، و کولتورلری نین باشقا گؤسترگه لری حققینده)ساغلایان تعلیم و تربیته صاحیب اولمایا حقلری وار. عئینی شکیلده بو تعلیم تربیت اونلارا اؤیرنمک ایستدیکلری باشقا کولتورلر حققینده ان گنیش بیلگییی ساغلایابیلمه لی.

ماده۲۹

۱-هرکس اؤز یاشادیغی بؤلگه نین دیلینده تعلیم و تربیت گؤرمه حققینه صاحیبدیر.

۲-بو حق، باشقا دیل توپلولوغلارلا ایلیشکی قورماق آماجییلا، یازیلی و سؤزلو اولاراق دیللرینین اؤیرنیلمه سی نی قیسیتلاماز.

ماده۳۰

بوتون دیل توپلولوغلارینین دیلی و کولتورو دانشگاهی سئویه ده اؤیرنمه و آراشدیرما قونوسو اولمالی.

 

***

اوچونجو بؤلوم:

شخصی آدلار

ماده۳۱

بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز آد سیستملرینی بوتون محیطلرده و دوروملاردا قوروما و قوللانما حققینه صاحیبلر

 

ماده۳۲

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری بؤلگه لری نین دیلینده یئر آدلارینی یازیلی و سؤزلو اولاراق شخصی، عمومی و اداری محیطلرده قوللانما حققینه صاحیبلر.

۲-بوتون دیل توپلولوغلاری قدیمی یئرلرین آدلارینی تثبیت ائتمه، دوزلتمه و قوروما حققینه صاحیبلر. بو یئرلرین آدی اختیاری شکیلده محو اولوناماز، تحریف اولوناماز، بوزولاماز و حتی اگر سیاسی سیستمده و یا هر هانگی بیر فورمدا بیر دیَیشیکلیک اولورسا بو آدلار دیَیشدیریله مز.

 

ماده۳۳

-بوتون دیل توپلولوغلاری اؤزلرینی اؤز دیللرینده کی آدلا آدلاندیرما حققینه صاحیبلر. باشقا دیللره ترجمه ائدرکن هرهانگی بیر حقارت و بلیرسیزلیغین اؤنو آلینمالی.

 

ماده۳۴

هرکس اؤز آدینی بوتون محیطلرده اؤز دیلینده قوللانما حققینه صاحیبدیر. عئینی شکیلده گرکن دوروملاردا، باشقا یازی سیستمینده دیلی نین فونیتیک اویارلانماسی نا ان دقیق شکلییله دیققت ائتمه لی.

 

***

دؤردونجو بؤلوم:

خبرلشمه آراجلاری و یئنی تکنولوژی

ماده۳۵

بوتون دیل توپلولوغلاری دیللری نین اؤز بؤلگه لرینده کی خبرلشمه آراجلاریندا حضور درجه سی حققینده، یاییم متدلاری و انتقال شکلینه باخمادان تصمیم توتما حققینه صاحیبدیر. فرق ائتمز ایستر بو محلی و یا گلنکسل مئدیا اولسون، گنیش اوفوقلو و یا مدرن تکنولوژی یه صاحیب بیر مئدیا اولسون.

 

ماده۳۶

بوتون دیل توپلولوغلاری خبرلشمه آراجلاریندا، ایستدیکلری درجه ده دیللری نین حضورونو و کولتورل اولاراق اؤزلری نی افاده ائده بیله جکلری نی قارانتی ائدن مادی و انسانی قایناقلارا، یعنی یاخجی تعلیم و تربیتلی پرسنل، مالی، تجهیزات و ساختمان، گلنکسل و مدرن تکنولوژییه صاحیب اولمایا حقلری وار.

 

ماده۳۷

بوتون دیل توپلولوغلاری خبرلشمه آراجلاری نین وسیله سیله اؤز کولتورل میراثلاری حققینده تام بیلگی(تاریخ، جغرافی، ادبیات و کولتورلری نین باشقا گؤسترگه لری حققینده) ائدینمه و عئینی شکیلده اویه لری نین اؤیرنمک ایستدیغی باشقا کولتورلر حققینده ده ایستدیکلری قدر بیلگی آلما حققینه صاحیبلر.

 

ماده۳۸

بوتون دیل توپلولوغلاری نین دیلی و کولتورو بوتون دونیادا خبرلشمه آراجلاریندا ائشیت و تبعیض سیز معامله گؤرمه لی لر.

 

ماده۳۹

بو بیلدیرینین بیرینجی ماده سینین اوچونجو و دؤردونجو پاراقرافلاریندا آنلاتیلان توپلولوغلارا، و عئینی ماده نین بئشینجی پاراقرافیندا آدلاری گئچن قوروپلارا دیل لرینین یئرلشدیکلری و یا گؤچدوکلری بؤلگه ده کی خبرلشمه آراجلاریندا ائشیت شکیلده تمثیل اولونما حقی وئریلیب. بو حق او بؤلگه ده یاشایان باشقا دیل قوروپلارین و توپلولوغلارین حقلری ایله اویوملو بیر شکیلده اویقولانمالی دیر.

 

ماده۴۰

بیلگی تکنولوژی سی ساحاسیندا بوتون دیل توپلولوغلاری، دیل سیستملرینه اویان تجهیزاتا و دیل لرینده کی ابزار و اورونلره صاحیب اولمالی لار. بئله کی بو تکنولوژی لرین ساغلادیغی بوتون پتانسیل امتیازلاردان، اؤزلری نی ائفاده ائتمک، تعلیم و تربیت، خبرلشمه، یایین، ترجمه، بیلگی ایشلم و گنل اولاراق کولتورلری نی تبلیغ ائتمک اوچون بوتون امکانلاردان یارارلانابیلمه لیلر.

 

***

بئشینجی بؤلوم:

کولتور

ماده۴۱

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری بوتون کولتورل افاده شکیللرینده اؤز دیللری نی قوللانما، قوروما و تشویق ائتمه حققینه صاحیبلر.

۲-بوتون دیل توپلولوغلاری بو حقی بؤلگه لری نین یابانجی بیر کولتورون اشغالینا معروض قالمادان تام آنلامییلا اویقولامالی لار.

 

ماده۴۲

بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز کولتورل محیطلرینده تام گلیشمه و ایلرله مه حققینه صاحیبلر.

 

ماده۴۳

بوتون دیل توپلولوغلاری نین اؤز دیل لرینده یارانان اثرلره صاحیب اولما حقلری وار.

 

ماده۴۴

بوتون دیل توپلولوغلاری یئترلی بیلگی داغیتیمی آراجی ایله کولتورلرآراسی پروقراملارا اولاشما حقی نه و یابانجی لارا دیلی اؤیرتمه، ترجمه، دوبلاژ، پست سینکرونیزاسیون و آلت یازی کیمی چالیشمالاری دستکلمه حقی نه صاحیبلر.

ماده۴۵

بوتون دیل توپلولوغلاری نین دیلی، کولتورل اولایلار و سرویسلرده اؤنملی بیر یئر(کتابخانه،ویدیو کلوبلاری، سینما، تئاتر، موزه، آرشیولرده، فولکلوردا، کولتورل صنعتلرده و باشقا کولتورل یاشامین گؤسترگه لرینده) آلمالی دیر.

 

 

ماده۴۶

بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز کولتورل و دیل میراثلارینی، یعنی سندلرتوپلولوغو، هنر و معمارلیق، تاریخی بینالار و اؤز دیللرینده کی یازیلار کیمی مادی گؤسترگه لرینی، قوروما حققینه صاحیبلر.

 

***

آلتینجی بؤلوم:

اقتصادی-اجتماعی ساحا(محیط)

ماده۴۷

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری اؤز بؤلگه لرینده بوتون اجتماعی- اقتصادی چالیشمالاریندا اؤز دیللری نی قورما حققینه صاحیبلر.

۲-دیل توپلولوغونون اویه لری مسلکی چالیشمالاری نی یئرینه گتیرمک اوچون بوتون گرکن ملزمه لره ، اؤرنگین سندلره، مرجع ایشلرینه، دستورالعمللره، فورملارا، کامپیوتر تجهیزاتینه، وسایل و اورو نلره اؤز دیللرینده اولاشابیلمه حققینه صاحیبلر.

۳-بو ساحادا باشقا دیللرین قوللانیمی تک بو قوشوللا لازم اولابیلیر کی گورولن مسلکین طبیعتی او دیلین اؤیرنیلمه سینی گرکتیرسین. هیچ بیر شکیلده یئنی اورتایا چیخان دیل او بؤلگه نین اؤز دیلینین اؤنم و یئرینی ائندیره مز و اونون یئرینه گئچه مز.

 

ماده۴۸

۱-اؤز دیل توپلولوغونون بؤلگه سینده هرکس اؤز دیلی نی تام قانونی اعتبارلا هر چئشید اقتصادی معامله لرده، اؤرنگین سرویس و اشیا آلیم ساتیمیندا، بانک ایشلرینده، بیمه ده، ایش قراردادلاریندا و باشقا ایشلرده قوللانما حققینه صاحیبدیر.

۲-بو شخصی ایشلملرده هیچ بیر قانون، بؤلگه نین دیلی نین قوللانیلماسینی قیسیتلاییب و یا یاساقلایاماز.

۳-دیل توپلولوغونوندا هر کس یوخاری دا آدی گئچن ایشلم لر اوچون اؤز دیلینده گرکن سندلره اولاشما حققینه صاحیبدیر. او سند اؤرنکلری: فورملار، چکلر، قراردادلار، رسیدلر، قبضلر، نسخه لر و سفارشلرلر.

ماده۴۹

اؤز دیل توپلولوغونوندا هر کس هر چئشید اجتماعی- اقتصادی اورقانیزاسیونلاردا، اؤرنگین: اتحادیه لر و ایشچی سندیکالاریندا، ایش انجمنلرینده، تجارت و اصناف درنکلرینده، اؤز دیللرینی قوللانما حققینه صاحیبدیر.

ماده۵۰

۱-بوتون دیل توپلولوغلاری نین دیللری تبلیغاتلاردا، تابلولاردا، پوسترلده، و بیر بوتون اولاراق اؤلکه نین ایماژیندا اؤنملی بیر یئر آلما حققینه صاحیبدیر.

۲- دیل توپلولوغونون بؤلگه سینده هر کس، تجارتی مؤسسه لر طرفیندن سونولان محصوللار و سرویسلر حققینده کی بیلگی لری، اؤرنگین: قوللانما قیلاووزو،ائتیکت، ایچینده کیلرین لیسته سی، تبلیغات، قارانتی بلگه لری کیمی یازیلی و شفاهی بیلگیلری اؤز دیلینده آلما حققینه صاحیبدیر.

۳- انسانلارین ساغلیغی نی ائتکیلیین عمومی علامتلر باشقا دیللرین علامتلریندن داها آشاغی دئییلسه ان آزیندان بؤلگه نین اؤز دیلینده اولمالی دیر.

ماده۵۱

۱-هرکس شیرکتلر، تجارتی مؤسسه لر و شخصی قوروملارلا رابطه سی نی بؤلگه سی نین دیلینده قورما و عئینی دیلده ده اونلاردان سرویس و جواب آلما حققینه صاحیبدیر.

۲-هرکس بیر مشتری، توکتیجی(مصرف کننده)، آلیجی، اولاراق عموما آچیق مؤسسه لردن اؤز دیلینده شفاهی و یازیلی بیلگی آلما حققینه صاحیبدیر.

ماده۵۲

هرکس اؤزمسلکی چالیشمالارینی بؤلگه سی نین دیلینده یوروتمه حققینه صاحیبدیر، مگرکی ایشینین طبیعتی باشقا دیللرین قوللانیلماسی نی گرکتیرسین. اؤرنگین: دیل معلملری، ترجومانلارین، توریست رهبرلرینین ایشلری.

 

***

علاوه ملاحظه لر:

بیرینجی

دؤولت مقاملاری بو بیلدیری ده ثبت اولونان بوتون حقلرین قانونی ساحالاردا یئرینه گتیریلمه لری اوچون گرکن تشبثلاردا بولونمالی لار اؤزللیکله مادی قایناقلاری آز اولان توپلولوغلارین دیل حقلری نی نین اویقولانماسی نی تشویق ائتمهک اوچون اولوسلارآراسی مادی قایناقلار ساغلانمالی. بئله لیکله فرقلی توپلولوغلارین دیللری نین کدلاشماسی، ترجمه اولونماسی، اؤیرتیلمه سی و اداره ده قوللانیلما سی اوچون دؤولت مقاملاری طرفیندن گرکن دستکین ساغلانیلماسی گرکیر.

ایکینجی

دؤولت مقاملاری گرکن رسمی مؤسسه لرین، اورقانیزاسیونلارین و ایلگیلی انسانلارین بو بیلدیری ده اعلام اولونان حق لردن وایلگیلی وظیفه لردن خبردار اولمالارینی ساغلامالی.

اوچونجو

دؤولت مقاملاری حاکیم یاساما سیستمی ایچینده بو بیلدیری ده بولونان دیل حقلری ایله ایلگیلی هر بیر ایخلالی جزالاندیرماق اوچون جزالار اویقولامالی.

 

***

سون ملاحظه لر:

بیرینجی

بو بیلدیری بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی نین بؤنیه سینده بیر “دیل شوراسی” نین یارادیلماسینی اؤنریر. بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین گنل انجمنی بئله بیر شورانین قورولماسینا، اونون وظیفه لرینین تانیتیلماسینا، اویه لرینین سئچیلمه سینه، و بو بیلدیری ده تانینان حقلرین اویقولانماسینا، دیل توپلولوغلارینی قوروماق آماجییلا اولوسلارآراسی قانونلاردا بیر قورومون یارادیلماسینا سوروملودور.

ایکینجی

بو بیلدیری غیررسمی، موشاویره یه دایانان غیر دؤولتی اورقانلارین و دیل قانونلاری ایله ایلگیلی چالیشان باشقا اورقانیزاسیونلارین تمثیل جیلریندن اولوشان بیر “دیل حقلری دونیا کمیسیونونون” یارادیلماسینی اؤنریب و تشویق ائدیر.

بارسئلونا ژوئن

۱۹۹۶