آزربایجان همواره از اهمیتی استراتژیک جغرافیایی برخوردار بوده و بسیاری از کارشناسان حوزه تاریخ و سیاست آن را دروازه اروپا به آسیا نامیده اند. استقرار در امتداد جاده ابریشم نقشی مهم در آن داشته است. برخی تحلیل گران تاریخ معاصر معتقدند مقاومت احمدشاه قاجار در مقابل قرارداد ۱۹۱۹ انگلیس، خصوصا طرح راه آهن شمال-جنوب در برابر جاده شرقی – غربی ابریشم به جهت اهمیت این گذرگاه استراتژیک برای ممالک محروسه بود، که نهایتا به سقوط آن انجامید. سقوط قاجار با کودتای انگلیسی و برآمدن پهلوی بر مبنای ایدئولوژی تورک ستیز پان ایرانیسم فارس محور آغازی بر مرکزیت زدایی از آزربایجان با جایگزینی کویر مرکزی ایران بود.

سیاست تورکیه- آزربایجان ستیزی جمهوری اسلامی که گاه در پوشش تهدید امنیتی پان تورکیزم، دالان تورانی زنگه زور و گاه تکفیری، صهیونیسم ظهور می کند، تداوم همان جنگ کریدورها و سیاست تورک ستیز پهلوی است که در پوشش خطر کمونیزم شوروی اعمال می شد. لیکن ظهور حرکت نوین ملی در معیت رشد رسانه ای و بیداری ملی جامعه آزربایجان، تداوم سلطه پان ایرانیسم کلاسیک و خلف ایرانشهری آنرا را غیر ممکن نموده است. در این میان توسعه همه جانبه تورکیه و جمهوری آزربایجان و تاثیرگذاری ملموس تر بر تورکان ایران نیز نیروئی مضاعف برآنان بخشیده است. تشدید جنون آمیز سیاست تورکیه-آزربایجان ستیز نئوپان ایرانیسم ایرانشهری دقیقا از کابوس قدرت تورکان نشات می گیرد.

تشدید جنون آمیز سیاست تورکیه-آزربایجان ستیز نئوپان ایرانیسم ایرانشهری دقیقا از کابوس قدرت تورکان نشات می گیرد.بابک بخت آور

برخلاف اپوزیسیون متوهم فارس، نهاد قدرت در جمهوری اسلامی دریافته که تداوم پروژه انکار هویت تورکی در ایران نه تنها غیر ممکن است بلکه می تواند تهدیدی جدی بر تداوم حیات جمهوری اسلامی و ایران به عنوان کشور واحد باشد. لذا ناگزیر از تغییر گفتمانی تاکتیکی به هویت تورکی- شیعی صفوی در آزربایجان شده است. پیروزی جمهوری آزربایجان در جنگ دوم قاراباغ و شکست استراتژیک ایران در قفقاز در حمایت از ارمنستان نقطه عطفی در این شیفت گفتمانی داشته که اهداف ترکیبی موزیانه ای را دنبال میکند. تغییری که با مرگ مشکوک رئیسی و برآمدن پزشکیان زودتر از انتظار جنبه عملی در سیاست دولتی ایران یافت و اولویت آن بر مهار حرکت ملی و تاثیر گذاری تورکیه-آزربایجان متمرکز بوده است. اگرچه سیاست “از این ستون تا آن ستون فرج است” همواره نقش مهمی در استمرار جمهوری اسلامی داشته، اما به نظر در این مورد نیز با فرصت طلبی فعالان ملی نتیجه معکوس داشته است.

استقبال جامعه مدنی آزربایجان از فرصت ایجاد شده، موجی از همبستگی در جامعه تورک ایجاد نموده که بیش از مهار تورکیه آزربایجان و ایجاد همگرایی داخلی، تعمیق شکاف تورک و فارس را در برداشته است. موجی که به کابوس نئوپان ایرانیزم ایرانشهری از حاکمیت تا اپوزیسیون بدل شده است. هم آوائی آنان در حمایت از آخوند حسن عاملی منتسب خامنه ای و توهین های فرقه گرایانه به اهل سنت و روسای جمهوری تورکیه و آزربایجان در همایش فحاشی چالدران در اردبیل نشانگر اوج استیصال این گفتمان است که اکنون به ریسمان پوسیده و رو به زوال فرقه گرایانه شیعی اینبار از نوع تورکی پناه برده اند.

هم آوائی آنان در حمایت از آخوند حسن عاملی منتسب خامنه ای و توهین های فرقه گرایانه به اهل سنت و روسای جمهوری تورکیه و آزربایجان در همایش فحاشی چالدران در اردبیل نشانگر اوج استیصال این گفتمان است که اکنون به ریسمان پوسیده و رو به زوال فرقه گرایانه شیعی اینبار از نوع تورکی پناه برده اند. بابک بخت آور

مشخص است که سیاست تورکیه-آزربایجان ستیزی بیشتر از این دو کشور، انزوای ژئوپلتیک و نابودی اقتصاد آزربایجان ایران را هدف قرار داده است. خسارات اقتصادی ناشی از بحران گمرکی و سوختی که اخیرا کامیون داران اکثرا تورک ایران در مرز تورکیه با آن مواجه شدند تنها بخشی از تبعات فلاکت بار آن است. روابط خصمانه با این دو کشور آسیبی به روند توسعه آنان نمی زند، اما آزربایجان جنوب آراز را از توسعه اقتصادی، ترانزیتی و سیاسی،ایجاد مناطق آزاد تجاری، تولیدی-صنعتی، رشد و توسعه گردشگری و فرهنگی با دو اقتصاد موفق قفقاز و خاورمیانه محروم نموده و در عوض رشد اشرار قاچاقچی انسان و سلاح در آزربایجانغربی، انزوای دارالسلطنه سابق تبریز، اقتصاد ورشکسته اردبیل، تخریب محیط زیست و در کل تداوم انزوای همه جانبه آن را را رقم زده است.

امری که آشکارتر از آن است که با غبار فرقه گرایی مذهبی نظیر همایش فحاشی چالدران بتواند خریداری بین مردم آزربایجان ایران داشته باشد. واکنش منفی افکار عمومی آزربایجان به این سیرک مسخره نشانگر درک سیاسی عمیق  آنان از اهداف تخریبی این جریان است که در پشت پرده گفتمان شیعی تورکیه-آزربایجان ستیز در اصل نابودی منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آزربایجان ایران را هدف قرار داده می باشد. تداوم آن دستاوردی تشدید گسل ائتنیکی تورک و فارس و قروپاشی ایران دربرنخواهد داشت.

بابک بخت آور

۱۹/۰۱/۲۰۲۵