جریاناتی که امروزه آنها را ایرانشهری می‌نامند از اواسط قاجار سعی در سرنگون کردن عنصر تورک از حاکمیت ایران بودند و این موضوع در دوره محمدشاه قاجار همزمان با فوت غازی محمدشاه که عده‌ای منصوب به جریان ایرانشهری آنروزگار قصد جان حاجی میرزا آقاسی صدراعظم محمدشاه را کردند، علنی گردید.

پس از محمدشاه، در دوره ناصرالدین شاه به سبب اقتدار این شاه جوان کمتر جریان براندازی جرات نفس کشیدن داشت ولی جریانات برانداز ایرانشهری پس از فوت «شاه شهید» با حملات همه جانبه علیه مظفرالدین شاه توانستند حملات کاری علیه اقتدار تورکان در اداره ایران انجام دهند و در نهایت ضربات کمرشکن را در دوره محمدعلی شاه با اشغال تهران انجام دادند که در این دگرگونی‌های سیاسی در پایتخت، آزربایجان به سبب اشغال روس نتوانست آنطور که باید و شاید در شکل گیری «ایران نو» سهمی داشته باشد و جریان ایرانشهری آنروزگار توانست عنصر تورک را تماما از معادلات سیاسی ایران حذف کند.

دقیقا از اشغال تهران و خلع محمدعلیشاه قاجار، یعنی از سال سال ۱۲۸۸ شمسی، علنا حذف تورکان آزربایجان به عنوان برگزیدگان سیاسی اجتماعی و فرهنگی سایر تورکان آغاز گردید و به تدریج روند حذف با تغییر حاکمیت از قاجاریه به پهلوی با کودتای رضاخان از سال ۱۳۰۰ شمسی رسمیت دولتی یافت.

داستان همکاری تعدادی از نخبگان سیاسی- فرهنگی آزربایجان در این تحویل قدرت، با انتشار نشریه «ایران نو» و همکاری احزابی چون اجتماعیون عامیون و سایر گروه‌های آزادیخواه ولی در باطن ضد تورکی، بسیار جانگداز ولی عبرت آموز می‌باشد.

در روند تبدیل ساختار سیاسی ایران از «ممالک محروسه» به ایران «نو»  چه شد؟

در دوران «ممالک محروسه ایران»:
– آزربایجان به عنوان یک ایالت مهم، اولین و آخرین حرف مملکت را می‌زد.
– اکثر نخبه‌های سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی ایران را آزربایجانیان تشکیل می‌دادند.
– جریان انتقال نخبگان آزربایجان از تبریز به تهران به صورت طبیعی انجام می‌گرفت و با وفات شاه قاجار در تهران مینی-دربار ولیعهد در تبریز که از نخبگان شهرهای مختلف آزربایجان تشکیل شده بود در عرض یک ماه به تهران منتقل و کار کشور را با همکاری سایر نخبگان مقیم در تهران روبراه می‌کردند.
– تورکان آزربایجان مستقیما عشایر کورد آزربایجان را از نظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ساپورت می‌کرد بطوریکه زبان تورکی آزربایجانی زبان دوم اکراد کوچرو و حتی یکجانشین آزربایجان بود. همین امر باعث می‌شد در عثمانی به راحتی با تورکهای آنجا  ارتباط برقرار نمایند.
– تاریخ حقیقی ایران حداقل هفت هزار سال نوشته می‌شد و ….

با تشکیل ایران «نو»:

– آزربایجان از حد ایالت به استان و سپس استان‌های مغضوب تنزل یافت.
– فقر اقتصادی دامنگیر اهالی شد و تجار مقیم ورشکسته گردانده شدند و هوشیاران اقتصادی آزربایجانی برای حفظ ثروت مجبور به ترک آزربایجان و مهاجرت به تهران شدند.
–  اکثر نخبه‌های سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی ایران را غیر آزربایجانیان تشکیل دادند.
– زبان تورکی از رسمیت در آزربایجان افتاد.
– تاریخ ایران جعل و سر و کله فردی به نام کوروش متعلق به ۲۵۰۰ سال در تاریخ ایران در اثر تبلیغ ایرانشهری‌ها پیدا شد. هخامنشیان مبدا تاریخ ایران اعلام شدند و هر آنچه که قبل از هخامنشیان بود چون در تضاد با توهمات آریایی ایرانشهری بود مورد بی اعتنایی قرار گرفت و حتی تخریب شد. کاخ‌ها و ساختمان‌های شهرهای بزرگ آزربایجان به دستور رضاخان تخریب شد. آثار فاخر فرهنگی سه چهار هزار ساله اکتشافی از سراسر آزربایجان نظیر شهرها، قلاع باستانی، کتیبه‌ها، جام‌ها، مجسمه‌ها، ابزارآلات سنگی و طلایی و نقره‌ای بدون اشاره به ملت سازنده آنها تحت زیرمجموعه ایران باستان به نمایش گذاشته شد….

دکتر توحید ملک زاده