روز جمعه استان های ترک نشین شمالغرب ایران که در ادبیات سیاسی از آن به عنوان آذربایجان جنوبی یاد می شود و جزئی از جغرافیای تاریخی آذربایجان محسوب می شوند شاهد بارشهای شدیدی بود که در نتیجه این بارشها به دلیل عدم وجود زیرساختهای مناسب و آمادگی های لازم سیل شهرها و روستاهای مختلف آذربایجان را درهم نوردید.
در نتیجه سیل جاری شده در شهرهای آذربایجان جنوبی ده ها تن کشته، ده ها تن مفقود، صدها مجروح و خسارتهای گسترده مالی در روستاها و شهرهای آذربایجان پدیدار گردید. به دلیل عدم اطلاع دهی دقیق از سوی مراجع ذیربط در خصوص آمار کشته شدگان این حادثه رقمهای گوناگونی بیان می شود. در آخرین آمار رسمی که ستاد بحران ایران منتشر کرد اعلام نمود که 40 تن درنتیجه سیل کشته شده و عملیات یافتن باقی مفقودین ادامه دارد.
ویدئوهای منتشر شده در فضای مجازی که به صورت گسترده از سوی شهروندان در شبکه های مجازی منتشر می گردد و موجی از احساسات را در افکار عمومی آذربایجانیان پدید آورده است وخامت حادثه را بسی عمیقتر و بیشتر از آنکه مسئولین محلی و دولتی بیان می کنند نشان می دهد. در ویدئویی که بازتاب گسترده ای در فضای مجازی داشت اجساد گوناگونی در میان گل و لای مشاهده می گردید و ساکنین محلی از عدم امدادرسانی و بی توجهی مسئولین گله کرده و بیان می داشتند که به حال خود رها شده ایم. عدم امدادرسانی مناسب و بی توجهی مسئولین دولتی سبب شد که کاربران شبکه های اجتماعی به مقایسه این حادثه با انفجار ساختمان پلاسکو در تهران بپردازند. بنا به ادعای کاربران داخلی در ایران علیرغم آنکه ابعاد فاجعه روی داده در آذربایجان جنوبی بسی بیشتر از حادثه ساختمان پلاسکو تهران است اما مسئولین دولتی، لشکری و نهادهای ذیربط یک صدم واکنشی را که به حادثه پلاسکو نشان دادند را از خود بروز ندادند. در نتیجه رویکرد رسمی موجود برخی از کارشناسان بیان می نمایند که عدم واکنش کافی به حادثه سیل نشانگر نگاه تبعیض آمیز مرکزمحور در ایران می باشد. نگاهی که ایران را در تهران و مناطق فارس نشین خلاصه کرده و حساسیت لازم در قبال بحرانهای مناطق غیرفارس را ندارد. برخی از کنشگران اجتماعی آذربایجان علت اینکه در هر حادثه طبیعی در آذربایجان جنوبی ترکهای آذربایجان دچار خسارتهای گسترده جانی و مالی می شوند را تمرکزگرایی شدید در ایران، سوق دادن سرمایه گذاری برای به وجود آمدن زیرساختهای لازم به مناطق فارس نشین و بی کفایتی مسئولین و نمایندگان محلی آذربایجان جنوبی برای احقاق حقوق گوناگون ترکان آذربایجان بیان می نمایند. به باور این افراد مسئولین محلی آذربایجان جنوبی با گرایشهای گوناگون سیاسی و فکری در مقایسه با مسئولین محلی مناطق فارس نشین جسارت، صداقت و وجدان کافی برای حمایت از مناطق خود را ندارند چونانکه سپاه پاسداران مناطق آذربایجان در قیاس با مناطق فارس نشین تنها به ابزار سرکوب و توطئه چینی برعلیه انسان خود در راستای برترجوئی هویت و رفاه انسان فارس مرکزنشین تبدیل شده است و اصلاح طلبان آذربایجانی نیز به انحا گوناگون تنها مجریان پروژه های گوناگون ناسیونالیسم فارسی جریان اصلاحات مرکزنشین می باشند.
آنچه که در این میان بازتاب گسترده ای در افکار آذربایجانیان داشت عدم اکتفای رسانه های تهران به بی توجهی به ابعاد فاجعه آمیز سیل در آذربایجان و تمسخر این حادثه طبیعی از تریبونهای رسمی بود. رئیس ستاد بحران کشور که پس از حادثه سیل به آذربایجان شرقی رفته بود در مصاحبه با تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی ایران بیان داشت که ما هشدارهای لازم را داده بودیم اما شهروندانی که برای گردش به کنار رودخانه ها رفته بودند دچار حادثه شدند. پس از این سخن رئیس ستاد بحران مسئولین محلی نیز علت حادثه را سلفی گرفتن شهروندان بیان داشتند اما ویدئوها و تصاویر منتشر شده گویای حقیقتی دیگر بود. قربانیان حادثه سیل روستائیانی بودند که خانه هایشان تاب سیل را نیاورد، شهروندان گرفتار شده در سیل بودند که امکانات محلی توان لازم برای نجات آنها نداشت و بافت عمرانی منطقه بود که با کوچکترین حادثه انسان ترک طعمه خویش کرد. به عنوان نمونه درحالی که مسئولین محلی بیان کردند که افرادی که برای تماشای سیل رفتند طعمه حادثه شدند گزارش ویدئویی خبرنگار شبکه سهند آذربایجان شرقی نشان داد که دوربرگردان جاده آذرشهر از چند سال پیش در پل غله زار به علت وقوع تصادفات جاده ای به صورت اجباری به سمت وسط رودخانه سوق داده شده بود و این جاده فرعی که غیراستاندارد و غیرکارشناسانه تعبیه شده بود و رانندگان را مجبور می کرد از میان آن عبور کنند عامل گرفتار شدن اتومبیل‌ها در سیل شد که در حال گذشتن از جاده بودند.
آنچه که در این میان سبب آزرده شدن وجدان جمعی ترکان آذربایجان جنوبی گردید و نشانگر بی تفاوتی عاطفی روان جمعی حاکم بر انسان فارس بر سرنوشت انسان آذربایجانی بود عدم واکنش جمعی به حادثه دیدگان و کشته شدگان سیل در آذربایجان بود. کاربران شبکه های اجتماعی با تاکید بر اینکه روان جمعی انسان فارس حتی واکنشی را که به کشته شدگان حوادث تروریستی اقصی نقاط جهان بسان پاریس، سوئد و آلمان نشان می دهد را در قبال کشته شدگان سیل آذربایجان نشان نداد بلکه در ناظهارنظرهای خود با جملاتی چون “می خواستند نرن سیل رو تماشا کنند”، “آدم عاقل که نمیره سیل رو تماشا کنه” و جملاتی شبیه بدان که تحت تاثیر اظهارنظرهای رسمی مسئولین حکومتی شکل گرفته بود به تمسخر حادثه دیدگان پرداختند. این گسست عاطفی تنها به کاربران معمولی منحصر نماند و روزنامه های رسمی کشور نیز رویکردی مشابه را پی گرفتند.
رویکرد روزنامه های سراسری منتشره در جمهوری اسلامی ایران در قبال سیل آذربایجان بر سه محور بی تفاوتی، تمسخر و توجه شکل گرفته بود. در عرف همگانی که بر رسانه های تمامی جهان حاکم است وقتی حادثه ای اینچنینی در یک کشور اتفاق می افتد روزنامه های سراسری آن با تیتر نمودن اتفاق روی داده در صفحه نخست به ابراز همدردی می پردازند چنانکه روزنامه های ایران در قبال حادثه ساختمان پلاسکو انجام دادند و برخی از روزنامه ها نیز که تیتر خود برای حادثه پلاسکو را با فونت کوچکتر در صفحه اول نوشته بودند به خیانت از سوی انسان تهرانی مواجه شدند. نگاه به صفحه نخست روزنامه های سراسری منتشره در جمهوری اسلامی ایران در روز یکشنبه یعنی تنها یک روز پس از حادثه سیل و در هنگامه ای که آذربایجانیان دست به گریبان خسارتهای آن می باشند نشان می دهد که این حادثه چندان برای روزنامه های ایران مهم نبود و کاندیداتوری اسحاق جهانگیری ارزش بیشتری برای بسیاری از گردانندگان این روزنامه ها داشت. چنانکه روزنامه های آرمان امروز، آفتاب یزد، ابتکار، اعتماد و خراسان، دنیای اقتصاد، شرق، قانون و مردم سالاری که از روزنامه های اقماری جریان اصلاحات در ایران محسوب می شوند تصویر و تیتر نخست خود را به کاندیداتوری اسحاق جهانگیری اختصاص دادند و سیل آذربایجان گویی که در این جغرافیا روی نداده است ارزش داشتن یک تصویر کوچک نیز نداشت. چنانکه مسئله رفراندوم ترکیه برای روزنامه اصلاح طلب مردم سالاری بسی مهمتر از دیگر مسائل بود و تصویر نخست آن به کاریکاتوری از اردوغان اختصاص داده شد. روزنامه اطلاعات و جمهوری اسلامی نیز که خود را اعتدالی قلمداد می کنند رونمایی از چند دستاورد جدید صنعت دفاعی را مهمتر از سایر مسائل قلمداد کردند. روزنامه کیهان نیز که وابسته به بیت آیت الله خامنه ای می باشد به همراه روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز نامزدهای جدید و مسئله سوریه را ارجح بر سیل آذربایجان دانستند و تنها دو روزنامه که فاجعه سیل را ارزش تیتر شدن دانست روزنامه ایران ارگان رسمی حکومت و وابسته به طیف حسن روحانی و روزنامه وطن امروز وابسته به حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران بود، هردوی این روزنامه ها سیل آذربایجان را سوگ آذربایجان نمودند. . روزنامه بهار نیز با تیتر “تلفات یک باران بهاری” بر این امر صحه گذارد که چگونه می شود یک باران بهاری منجر به چنین فاجعه ای گردد.در کنار این روزنامه ها تیتر دو روزنامه همشهری و شهروند سبب واکنش جمعی در میان ترکان آذربایجان شد. روزنامه همشهری با تیتر “سیل آمد تماشاگران را برد” و روزنامه شهروند با تیتر “قربانیان تماشا” نه تنها همچون روزنامه های دیگر به بی تفاوتی بسنده ننمودند بلکه کشته شدگان را افرادی دانستند که به تماشای سیل نشسته بودند
قایناق: مرکز مطالعاتی تبریز
:
