بو گون دونیامیزدا آفریقا و یا آمازون اورمانلاریندا طایفا و قبیله شکلینده یاشایان ابتدائی تؤپلوم لارلا یاناشی ، اوروپا و آمریکا اؤلکه لرینده صنایع و علم ساحه سینده ان انکشاف ائتمیش ملّتلر یاشاییرلار.

توپلوم شناسلیق باخیمدان ایندیکی دؤوروده اوروپانین انکشاف ائتمیش صنعتی بیر اؤلکه سی نین انسان قوروپلارینا مثال اوچون آلمان لارا “آلمان طایفاسی”، “آلمان قبیله سی” و یا خود “آلمان قومو” دئمک یالنیشدیر.

چونکو :

آ – آلمان توپلوموندا 19 – عصرین اورتالارینا قده ر دوام ائده ن کهنه سوسیال – اقتصادی قورولوش آرادان گئدیب و بو تؤپلومدا ان انکشاف ائتمیش کاپیتالیستی – صنعتی مناسبتلر حیاتا کئچیب دیر.

ب – آلمانلار ، هر هانکی بیر ملّتین کیم لیینی تشکیل وئره ن اورتاق خصوصیتلره یعنی تؤرپاق ، دیل ، عنعنه ، مدنیّت ، تاریخ ، دین ، اقتصادیات و سیاسی بیرلییه مالیک اولوب و بو ده یه رلری قؤرویوب ساخلاماق اوچون اؤز میللی دولتلرینی قوروبلار.

ملّت مفهومونون واحد و عموم قبول ائده بیلن بیر تعریفی یوخدور. بونونلا بئله ملّتین ان ساده تعریفی : ” ملّت سیاسی حرکته کئچمیش بیر خالق دیر ” اولا بیلیر. (1)

اونیورسیته سی نین مشهور پولیتولوقو کارل و. دویچه گؤره ، ملّت فردلردن تشکیل تاپمیش بیر تؤپلومدورHarvard کی ، ” تئز و افکتیو شکیلده ، فاصله نی نظرده آلمادان ، مختلف موضوعلار و ایشلر حاققیندا بیر – بیریله علاقه یه گیره بیلیر” (2) .

بو علاقه نين يارانماسي اوچون ده بللی اولدوغو کیمی ، اورتاق دیل و کولتورون وارلیغی شرط اولور. اگر بو خالق اؤز دولت آپاراتینا و خود مختار سیاسی قؤوه یه مالیک اولورسا، اوندا بیر “ملّتی” تشكيل وئریر. باشقا سؤزله کارل و. دویچ اون تعریفینه گؤره ملّت “بیر خالق دیر کی ، دولتی اولسون” (3).

گؤروندویو کیمی ، کارل دویچون ملّت دن وئردیی تعریف چوخ محدود بیر تعریف دیر. چونکو بو نظریّه نین استدلالینا گؤره ، اؤز ملّی دولتی نین قورولوشو مرحله سینده اولان و بو یولدا چالیشان بیر خالق ، هله ملّت اولاراق تانیلمیر.

بوندان علاوه ، کارل دویچون تعریفینده تاریخی تجربه لر، یعنی بو کی، 19 – عصردن باشلایاراق کاراکترلری ملّت اولان لاکن ایندیه کیمی هله اؤز ملّی دولت آپاراتینی قورماغا موفّق اولمایان اتنیک لر ، مثال اوچون شوتلاندیالی لار، باسک لار، تامیل لر، سیکلر، تبّت لر و … اونودولورلار. (4)

بئله لیک له قطعیت له دئمک اولار کی : ” اؤز دولتینه مالیک اولمایان بیر ملّت و واحد ملّته صاحیب اولمایان بیر دولت موجود اولا بیلر” (5) . باشقا سؤزله دئسک ، ملّتین تعریفینده ملّی دولتین اولوب- اولماماسی جوخ اهمیت سیز بیر رول اوينايير.

مشهور آلمان سوسیولوقو ماکس وبر(Max Weber) ملّت مفهوموندان بئیله بیر دوشونجه سی وار : ” ملّت معیّن انسان قوروپالاری دیر کی ، اونلاردان قارشیلیقلی اولاراق مخصوص هم رای لیک حس لری گؤزله نیلیر” . (6)

ایلک باخیشدا بو تعریف چوخ اعتبارسیز نظره چاتیر. چونکو “قارشیلیقلی هم رای لیک” سؤزو، دین جمعیت لرینه، پارتیالارا و سندیکالارا دا عاید اولا بیلیر. لاکن “وبر” ین تعریفینده ” مخصوص” کلمه سی نین ایشلنمه سی سؤزون اصل ماهیّتینی تعین ائدیر. بو او دئمکدیر کی : ” هم رای لیک حسّ لری ملّتی تشکیل وئره ن مخصوص مشترک عامل لردن ( دیل، کولتور، تاریخی شعور، عنعنه، علاقه، دین و سیاسی هدفلر) عمله گلیر و توپلومدا دیری ساخلانیر. بو عامل لر مختلف ملّت لرین کیملیک لرینین یارانماسیندا مختلف اهمیته مالیک اولورلار. مثال اوچون عثمانلی امپراتور-لوغوندا یوز ایللرله یاشایان مسیحی صرب لر و یا یونان لار، اورتودوکس مسیحیت دینی نی اؤز اتنیک کیملیک لرینین سمبولو کیمی ساییردیلار.

عثمانلی امپراطورلوغو داغیلاندان سونرا ، 1923 – نجو ایلده تورکلر و یونان لیلار آراسیندا اهالی مبادله سی اولور کن ، هانکی ملّته عاید چیلیک ، دیل و یا شخصین ایسته یندن یوخ ، بلکه اونون هانکی دیندن اولدوغوندان آسیلی اولوردو.

دیل عامیله گلدیکده ، بوعلامت چوخ حال لاردا دین عاملیندن داها اهمیتلی رول اوینامیشدیر.بو حاقدا پرویس لارین شرقی ایالت لرینده و همچنین یوخاری شلیزیده، لهستان لارلا – آلمان لار، بؤو منطقه سینده یاشایان چک لر، اسلاولار، آلمانلار و یا خود 1917 – نجی ایله قده ر روسیا فنلاندی نین ایسوچ و فینلری آراسیندا اولان مناسبتلری مثال چکمک اولار.

رومانی لرین ملّی بیرلیک لرینین قورولوشوندا دا دیل اساس عامل اولموشدور. دیلین بیر ائتنیک قوروپو ایله بیرلشدیرن و باشقا قوروپدان آییران ماهیّتی او زامان اوزه چیخیر کی ، انسان بیر قریب اؤلکه ده ، اورادا دانیشیلان دیلی باشا دوشمور . بو معیار اوروپادا 1918 – نجی ایله قده ر عثمانلی ، روسیا و هابس بورگ کیمی چوخ ملّتلی امپراتورلوق –

لاردا موجود اولموشدور.

بعضی واختلار دیل و دین عامللری بیرلیکده ملّی کیم لی ین یارانماسیندا اساس عامله چئوریلمیشلر. بو اوچون لهستان-لیلاری و یا 19 – نجو عصرلرین اوّل لرینه قده ر بیرلشمیش هلند اؤلکه سینده یاشایان والون، فلام و هلند لری مثال چکمک اولور.

دیل و دین عامل لری 1830-1831 – نجی ایلده بیرلشمیش هلند اؤلکه سینین داغیلماسینا و ایکی دولتین یعنی هلندیا و بلژیک دولت لرینین یارانماسینا سبب اولموشدور.

انگلیس لرین مشهور ملّت شناس و مدرن ملّتلر حاققیندا تدقیقات چیسی ” هوگ ستون – واتسون ” ملّتی انسان قوروپلاری بیلیر کی ، اونلارین ایچینده هم رای لیک حس لری ، مشترک کولتور و مشترک ملّی شعور موجود اولور و اونلار اؤزلرینی بیر اتّفاق کیمی تانییر. واتسونا گؤره ” بیر ملّت او واخت موجود اولور کی ، توپلومدا یاشایان انسان- لارین بؤیوک بیر حصصه سی اؤزونو ملّت تانییر و ملّت اولموش کیمی رفتار ائدیر” (7).

واتسون بورادا اؤزونو ملّت تانیان توپلومون ساییندان دانیشمیر و اساسا ملّت دن علمی بیر تعریفین وئرمه یینی دوز بیلمیر.

دولتدن یارانان ملّت، کولتوردان یارانان ملّت فریدریش ماینهکه ، آلمان لارین مشهور تاریخچی سی اؤز میلت چیلیک حاققیندا تدقیقاتیندا هم دولت دن یارانا ن ملّت دن (اشتات ناسیون) و همده کولتور عاملیندن یارانان ملّت دن (کولتور ناسیون) دانیشیر. (8)

ماینهکه برابرلیک و بیرلیک پرنسیبلرینی ملّتین اساسینی تشکیل وئره ن عامللر بیلیر و دولت دن یارانان ملّتی ، فردین و جمعیتین آزاد شکیلده اؤز مقدراتینی تعیین ائتمک ایسته ییندن یارانان فنومن ساییر. ماینهکه بورادا خصوصیله فرانسیزلارین دین تاریخ چیسی “ارنیست رنان”- ین 1882- جی ایلده ملّت حاققیندا فیکرینی ” ملّتین وارلیغی … هر گون اونون اؤزوندن سوروشمالی دیر” نظرده آلیر (9) .

ارنست رنان ملّتین تعریفینده عادی و عادته چئوریلمیش عاملرین ایفاده سینی ناقص بیلیر و بو اوچون نتیجه یه گلیر کی، ملّتین اولوب – اولماماسی نهایت شخصین و یا فردین ایسته ییندن آسیلی دیر. او دئییر : ” ملّت بؤیوک بیر هم رای لیک جمعیتی دیر کی، کئچمیشده قوربان وئریب و گله جکده قوربان وئرمه یه حاضیردیر” . (10)

کولتور عاملی نین اساسیندا قورولان ملّت ، گره کمز قطعی اولاراق اؤز میللی دولتینه، میللی پولونا، اوردوسونا و یا باشقا سیاسی اورقانلارینا مالیک اولا. چونکو ، توپلومدا ابژکتیو شکیلده موجود اولان مشترک عنصرلر(دیل، منشاُ، دین، عنعنه، ادبیات، موسیقی و تاریخ) ملّتین تشکیلی اوچون یئترلی ساییلیر و توپلوم ایچینده ملّی عاید چیلیک ، شخصین کونوللو ایسته ییندن یوخ ، بلکه تاریخ و طبیعتین تعین ائتدیی مقدّراتدان آسیلی اولور. بوملّت آنجاق سیاسی لشندن و اؤز دولتینی قورماغا موّفق اولاندان سونرا ملّی دولتینه مالیک اولان بیر ملّته (اشتات ناسیون) چئوریلیر. بو علاقه ده آلمانلاری ، لهستانلاری و یا خود یهودیلری مثال چکمک اولار. آلمانلار اؤزلرینی 18 – عصرین آخیریندان باشلایاراق بیر ملّت کیمی تانییرلار. لاکین اؤز میللی دولت لرینی 1871 – نجی ایلده قورورلار. لهستانلی لار 1772 – نجی ایلده 3 بؤیوک دولت آراسیندا (روسیا، اتریش، و پرویس دولتلری ) آراسیندا بؤلونور و اؤز میللی دولتلرینین قورولوشونا آنجاق 1918- نجی ایلده موفقّ اولورلار. ( 11)

دونیانین مختلف اؤلکه لرینده داغینتی شکیلده یاشایان یهودیلر، اؤزلرینی یهود ملّتینه عاید بیلدیکلری و همچنین فلسطین اؤلکه سینی اؤز آتا- بابالار یوردو تانیدیقلاری اوچون ایللر بؤیو ائتدیکلری مجادله دن سونرا نهایت 1948 – نجی ایلده اؤز میللی دولتلرینی (اسرائیلی) یارادیرلار. (12)

دولت وارلیغی اساسیندا یارانان ملّت ، عمومیتله سیاسی شعورا مالیک اولان ، متّحد ملی دولتین یارانماسینی ایسته ین جمعیت اولور و بو جمعیّتین عضوو ، اقتصادی – اجتماعی موقعیّتیندن آسیلی اولمادان ، حدّ – بلوغا چاتمیش و برابر حقوقلو وطنداش کیمی تانیلیر. (13)

بو علاقه ده انگلیس ، فرانسا و آمریکا بیرلشمیش اؤلکه لری مثال چکمک اولور. انگلستان دولتی انگلوساکسن پادشاهلاری نین جانشینی ویلیام نورماندی طرفیندن قورولور. بو دولت نورمان و فرانسالارلا محاربه نتیجه سینده مغلوب اولوب و نتیجه ده انگلوساکسون ملّتی آرادان گئدیر. بیر نئچه عصردن سونرا انگلستان دولتینده یئنی بیر ملّت یعنی انگلیس ملّتی یارانیر. بو دولتین ترکیبینده آنجاق انگلیس دیلینده دانیشان قوروپلار یوخ ، بلکه باشقا دیلده دانیشان قوروپلار مثال اوچون ویلز بؤلگه سی نین سلتیک دیلینده دانیشانلاری داخیل اولور. سونرالار انگلیس و شوت دولتلری- نین بیرلشمه سی نتیجه سینده بؤیوک بریتانیا ملّتی یارانیر.

فرانسالیلار 1789 – نجی ایلده ائتدیکلری بؤیوک انقلابین ایده آل لارینا دایاناراق ، اؤز ایستک لری سایه سینده واحد بیر دولتی قوروب و واحد فرانسا ملّتینی یارادیرلار.

کسین لیکله دئمک اولور کی، دولتدن عمله کلن ملّت ، دولت ایله عین واختا یارانیر و واحد دیل ، واحد حقوق، واحد اداره ائتمه سیستمی، مرکزی حکومت و مشترک سیاسی ایده آل لار ملت و دولتی بیرلشدیرن معیارلارا چئوریلیر. بو سببدن انگلیس و فرانسا دیلینده ” ملت سؤزو” ملّت + دولت مفهومونون معناسی وئریر. بو مفهوم اوزه رینده 1920 – نجی ایلده قورولان ” ملت لر اتحادی و 1945 – نجی ایلده اونون جانشینی اولان بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی – دولت و نه ملتلر تشکیلاتی اولاراق یارانیر. اله بو اوچون فرانساو انگلیس دیل لرینده “میللی لشدیرمک” (ناسیونالیزاسیون)

کلمه سیندن دولت لشدیرمک مفهومو نظرده توتولور. بو علاقه ده قید اولمالیدیر کی ، دیل، کولتور، و تاریخ عنصرلری حتّا دولت اساسیندا قورولان مللتر ایچینده ده مهم تاثیرلی فاکتورلار ساییلیر. بئله کی مثال اوچون سویس کیمی اؤلکه ده ، سیاسی بیر میللتین ایچینده 4 کولتور مللتین وارلیغینا سبب اولور. (15)

مطلبین سونوندا، ملت مفهوموندان وئریلن مختلف تعریفلری نظرده آلاراق، بو تعریفین وئریلمه سیله باشقا مطلبه کئچمک ایسته ییره م : میللت بیر اجتماعی قوروپدور کی ، تاریخدن ارث آلمیش مشترک عنصرلر نتیجه سینده (دیل، کولتور، دین، سیاسی هدفلر…) یارانیب، بیر- بیرینه باغلی اولوب و اؤز مشترک ماراغی نین نه اولدوغونو تانییبدیر. بو اجتماعی قوروپ ، میللی دولتینی قوروب و یا اونون قورولماسینی طلب ائدیر. اؤزونو میللت تانیماق و اؤز مقدراتینی اؤز الیله تعین ائتمک ایسته یی ، میللتین وارلیغینا کافی اولان شرط دیر.

میللیت نه دیر؟

میللیت، ملّت دن فرق لنن مفهوم دیرو ایکی معنایا مالیک دیر. بیرینجی معنادا میللیت بیر اؤلکه ده میللی آزلیق کیمی یاشایان اجتماعی قوروپدور و ایسته یی وارلیغی نین محترم ساییلماسی و ان چؤخو یاشادیغی دولتده اؤز کولتور و یا سیاسی خودمختارلیغی نین اله کئچیرمه سیدیر. اؤز میللی دولتی نین قورولوشونو ایسته مه مک ، میللیته عاید اولان مخصوص علامتدیر. میللیت ایکینجی معنادا ، دولت تبعه لی یینه دئییلیر و بو مفهوم خصوصیله غربی اوروپادا ایشله – نیر. (16)

ایران مسئله سی

19 – نجو عصرین سونوندان و 20 – نجی عصرین اوّللرینده ن باشلایاراق ، اقتصادیات اساسینی کند تصرّفاتی و مالدارلیق تشکیل ائده ن ایران اؤلکه سینده، اجتماعی قورولوش، اوروپانین خصوصیله انگلستان و روسیانین محکم تاثیری نتیجه سینده (خاریجدن سرمایانین ایرانا آخیمی، خارجی اؤلکه لره مختلف امتیازلارین وئریلمه سی، ایران اؤلکه-سینین یاریم مستعمره یه چئوریلمه سی، مختلف کارخانالارین ایشه باشلاماسی، یئنی سوسیال طبقه لرین میدانا گلمه سی و …) اریمه باشلاییب و توپلومدا کاپیتالیستی مناسبتلر انکشاف ائدیرلر.

انکشاف داوامی نتیجه سینده اؤلکه نین سیاسی- مدنی و اتنیک ساحه لرینده مهم دئیشیک لر عمله گلیر. منشروطیت انقلابی نین باش وئرمه سی، مطلق حاکمیتین (فورمال اولورسادا) آرادان گؤتورولمه سی، اساس قانونون یازیلماسی، دولت حاکمیتی نین 3 شعبه یه یعنی قانون وئریجی، اجرا ائدیجی و عدلیه شعبه سینه بؤلونمه سی، اجتماعی حاکمیتین خصوصی مولکیت دن چیخاریلماسی، سیاسی قوروپلارین یارانماسی و نهایت پادشاهچیلیق سیستمین آرادان گؤتورولمه-سی ایندیکی دؤوره قده ر سیاسی حیاتدا عمله کئچن دئیشیک لرین عمده عنصرلری دیر.

مدنی حیاتین انکشافی، اؤلکه –نین مدرن دونیا ایله تانیشلیغینا یؤل تاپماسینا ، غیر مذهبی آیدینلار طبقه سینین عمله گلمه سینه ، مختلف دیل لردن علمی- ادبی و اجتماعی – سیاسی کتابلارین ترجمه سینه ، مطبوعات ، سینما ، رادیو و تلویزیون وسیله لری نین یاییلماسینا سبب اولوبدور. دئیشیک لیک لر اؤز تاثیرینی ایراندا یاشایان مختلف قوم لاردا دا قؤیوب و اونلاری سوسیال – اقتصادی باخیمدان قوم مرحله سیندن چیخاریب و ملت مرحله سینه چاتدیریب دیر.

بو گون ایرانین مختلف شهر و کندلرینده آز- چوخ مدرن اوخول لار، اونیورسیته لر، علم مرکزلری یارانیب و جوان نسیل مدرن علملری اؤیره نمکده دیر. داخیل و یا خارج اؤلکه لرین اونیورسیته لرینده تحصیل آلمیش بیر نئچه میلیون انسان ، مختلف اجتماعی ساحه لرده فعالیت ائدیر. میلیونلار ایشچی مختلف صنایع کارخانالاردا ایشه مشغولدولار. بیر نئچه میلیون انسان عمومی اجتماعی خدمتلر ساحه سینده ایشله ییر. مملکتین 70 میلیون نفوذونون 50% چؤخو شهرلرده یاشاییر. کندلرده سولاما، ایشیق، یؤل، حامام، خسته خانا و سایره اینفرا استروکتور عنصرلری یاییلیب و چؤخالماقدادیر. شهرلر ایله کندلر آراسیندا گئت – گل چؤخالیب دیر . رادیو – تلویزیون ، مطبوعات ، اتوبان لار، اوچاق، گمی، قاطار و کؤرپولر مملکتین مختلف بؤلگه لرینده یاشایان انسانلارین آراسیندا علاقه لری چوخالدیبلار.

بیر سؤز ایله دئسک : 19 – عصرین کهنه اجتماعی – اقتصادی قورولوشو داغیلیب، مملکت (او جمله دن آذربایجان) هر ساحه ده نسبی اولورسادا مدرن لشیب، مختلف اتنیک قوروپلار ملت مرحله سینه کئچیب و نهایت تؤپلومدا یئنی سوسیال قوروپلار عمله گلیبدیر.

چوخ میللتلی اؤلکه و اداره ائتمه سیستمی

یوخاریدا گؤسته ریلن دلیل لره اساسلاناراق، ایران چوخ میللتلی بیر اؤلکه دیر. بو اؤلکه ده دینی – مذهبی آزلیقلاردان علاوه ، آذربایجانلیلار، تورکمنلر، فارسلار، کوردلر، بلوچ لار و عرب لر یاشاییرلار.

پهلوی رژیمی نین قورولوشونا قده ر ، اؤلکه نین اداره ائتمه سیستمی غیر متمرکز شکیلده اؤلوب و مرکزی دولتین وظیفه سی وئرگی آلماق، یؤل لاری ، سرحدلری قؤروماق کیمی ایشلردن عبارت اولوبدور. بونا اساسا اؤلکه” ممالک محروسه ایران” آدلانیب و اونون مختلف منطقه لرینده خالقین نماینده لری ، انجمنلر، آغ ساققال لار ، معتمدلر و اصناف لار کیمی هیئت لرده ، ایالت، شهر و کندلرین داخیلی ایشلرینی اؤز اللریله اداره ائدیبلر. مشروطه خواهلیق جریانینی یارادان لار دا 1906 – نجی ایلده امضالانان اساس قانوندا ایالت و ولایت انجمنلری ایره لی چکیب و اونلارین واسطه-سیله یئرلی اهالی نین مخصوص احتیاجلارین رفع ائتمه یه چالیشیبلار.

اساس قانونون پؤزولماسی و مشروطیت سیستمی نین داخیلی و خاریجی عامللر نتیجه سینده عملی اولاراق قیراغا قویولماسی، 1920- نجی ایلده گونئی آذربایجانین پایتختی تبریزده شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیی آلتیندا آذربایجان ملّی دولتی نین اعلان ائدیلمه سینه ، 1924 – نجو ایلده عثمان آخوندون رهبرلیی آلتیندا تورکمنستان جمهوروسونون قورولماسینا، 1945 – نجی ایلده پیشه وری و قاضی محمد رهبرلیک لری آلتیندا آذربایجان و کوردوستان ملی دولت – لری نین قورولوشونا سبب اولدو. باشقا سؤزله ، ایرانین مختلف اتنیک لری اؤز مستقل ملی دولتلرینی قورماق و یا خود اولکه داخیلینده کولتوره ل – سیاسی خودمختارلیغا صاحب اولماق ایسته یینی همیشه دیری ساخلاییب و مملکتین سیاسی وضعیتی مناسب اولدوغو واختدا بو هدف یولوندا مجادله ائدیبلر.

بو ایستکلر دفعه لرله مستبد مرکزی دولتین و فارس شوونیزمی نین قتل عام لاریلا بوغولسادا، آرادان گئتمه یب و بو گونه کیمی ایران اؤلکه سی نین سیاسی میدانیندا آکتوال بیر مسئله کیمی قالیبلار.

سون ایللرده چوخ اتنیک لی اؤلکه لرده باش وئره ن حادثه لر، ایران مملکتینده ده اؤز تاثیرینی قؤیوب و بورادا بیر طرفدن غیر فارس ملّتلرین سیاسی – ملّی ایستک لری نین آکتوال لاشماسینا و او بیری طرفدن حکومت باشچیلارینین ، پان ایرانیست قوّه لرین و همچنین دموکراسی مفهومونو اؤز تعبیرلریله قبول ائده ن دایره لرین عصبی لشمه سینه سبب اولوبدور. بو سببه گؤره تبلیغات و تضییق فعالیت لری آرتیب و غیر فارس مللتلرین میللی وارلیغینی سئوال آلتینا آپاران شعارلار ” زبان ایران، ملّت ایران، فرهنگ ایران” حکومتین موافق و یا مخالف گروپلاری نین نشر ائتدیکلری قزت و ژورنال لاردا گؤزه چارپان یئر آلیبلار.

ایران آدلانان اؤلکه نین غیر فارس ملّت لری نین بؤیوک حیصصه سی نین ایسته یی ، اؤلکه نین سیاسی سیستمی نین دموکراتیک لشمه سی و ملّی ظولمون آرادان گؤتورولمه سیدیر. عین زاماندا بو انسانلار بیلیرلر کی ، ایران کیمی چوخ اتنیک لی بیر اؤلکه ده ، دموکراسی سیستمین قورولوشو اوچون سؤز ، مطبوعات ، دیل ، دین و ییغینجا آزادلیقلاری کافی اولماییب و بو اوچون قید اولان عنصرلردن علاوه ، اداره ائتمه سیستمین مرکزیتدن چیخاریلماسی دا علاوه شرط دیر.

ايرانين سياسی مخالفت تشکیلات لاریندا ، مرکزیت سیستمین یارارلی اولماماسی گئتدیکجه درک اولونور. لاکین بو قوّه لر دموکراتیک مدل لر تکلیف ائتمک یئرینه ، غریبه تئوری لر میدانا چیخاردیب و بو یول لا اؤزلری نین دموکراسیا یا قارشی منفی مناسبت لرینی آیدینلادیرلار.

بو تئوریلرده “تمامیت ارضی ایران” اساس قؤیولور و بو اساسین اوزه رینده، سیاسی مفهوملار یئنی معنالار قازانیرلار. ملّت لر بیرده ن – قولدارلیق – فئودالیزم دؤرونه قایتاریلیب “قووما” چئوریلیرلر. ایسته یب – ایسته مه دن هامیسی “ملّت ایران” آدلانیرلار. قوم لار منفعتی “ملّت ایران” منفعتینه تابع ائدیلیر. ایراندان آیریلماق فیکرینده اولانلار تهدید اولونور و نهایت مرکزیتدن چیخاریلما فورمولون چرچیوه سی دارالیب، اوندان آنجاق بیر آد قالیر.

ایران تؤپلوموندا سیاسی ملت یعنی “ملّت ایران” ایندیه دک شکل آلمایب و بو مفهوم بیله – بیله و یا بیلمه یه – بیلمه یه سیاسی ادبیات دا ایشله نیر. دولت چیلیک نظریه سی باخیمدان ، سیاسی ملّتین یارانماسی اوچون تؤپلومدا معین شرط – لرین اولماسی لازیمدیر. بوردا “شخصین” و “جمعین” اؤز مقدراتینی آزاد تعین ائتمک حاققی ایله یاناشی جمعیتین عضوو ، اقتصادی – اجتماعی موقعیت ایندن آسیلی اولمادان ، اتنیک منشایی و دینی اعتقادینین رولو اولمادان، حد – بلوغا چاتمیش برابر حقوقلو وطنداش کیمی اولمالیدیر.

بو شرایط ایراندا یوخدور. چونکو : بو گونه کیمی نه اؤز مقدراتینی اؤز الیله تعین ائتمک حاققی مشروع ساییلیب، نه میللی – اتنیکی آیری سئچکی لیک لر آرادان قالدیریلیب، نه معین بیر مذهب یعنی شیعه مذهبی مملکتین رسمی مذهب اولدوغوندان چیخیب و نه ده وطنداش برابر حقوقلو انسان اولوبدور. بو وضعیتده ” ایران ملّت” یندن دانیشماق ، مختلف ملّتلر طرفیندن ، اونلارین کیم لیک لرینه، کولتورلارینا ، ملّی حسّ لرینه و ملّی شخصیت لرینه علاوه تجاوز حساب اولور و نهایت مرکزی حکومتین ، پان ایرانیست – پان فارسیست محافلین آسیمیلاسیون و راسیستی سیاستینه خدمت ائدیر.

مطلبی “گئورو فیشر” – ین “ملّتین آرادان قالدیرلماسی” مقاله سینده یازدیغی بیر جومله ایله سونا چاتدیرماق ایسته ییرم : ” اگر ملّی کیم لیکدن ال چکمک “ترقّی” معناسیندا و ملّی هویتین ساخلانماسی “ارتجاعی” معناسیندا اولورسا، او واخت ایرقچیلیک و شوونیزم سیاستینه قارشی هانکی امکانلار وهانکی وسیله لرله مبارزه آپارماق اولار؟” (17)

1- Peter, Alter; Nationalismus; Dokument zur Geschichte u. Gegenwart eines Phenomens; München 1994; S. 22

2- (1-5) Karl W. Deutsch; Der Nationalismus u. seine Alternative; München 1992; S. 1- 16

6- Max Weber; Wirtschaft u. Gesellschaft; Tübingen, 1976; S. 528ß530

7- Hugh-Stone-Waston; Nations and States; London 1977; S. 5-12

8- Friedrich Meinheke; Weltbürgertum und Nationalstaat; München/Berlin; 1911; S. 1-3, 9-12

9- (9-12) Ernest Renan; Was ist eine Nation? In : Neuen und alten Nationalismus; (Michael Jesimann/Hennine Ritter); Leipzig 1993; s. 308-310

10- (10-17) Fischer Maria ; Biologismus, Rassismus, Nationalismus; Wien 1995; S. 160;