ایران در مقام مفهومی امروزین جغرافیایی سیاسی است که مسکن اقوام و ملل گوناگونی می باشد که متکلم به زبانهای مختلف می باشند. پس از سقوط حکومت قاجار که با کمک دولتهای انگلیس و روسیه با توجه به شرایط بین المللی آن زمان صورت گرفت سیستم اداری ایران از حالت ایالتی تبدیل به سیستمی مرکزگرا با حاکمیت رویکرد ناسیونالیسم فارسی تبدیل شد. با قبض منابع قدرت در ایران توسط رضاخان اطرافیان وی به نام ناسیونالیسم ایرانی پان فارسیسم را در قالب ناسیونالیسم فارسی ایدئولوژی حاکم بر ایران نمودند. حفظ این رویکرد در دوران پهلوی سبب بروز ناملایمات و در بسیاری از موارد ستمهای غیرانسانی در حق اقوام و ملل غیرفارس گردید. پس از سرنگونی محمدرضا شاه پهلوی سیستم اداری-سیاسی ایران ره به تغییرات بنیادین یافت و جمهوری اسلامی ایران سیستم جدید حاکم در جغرافیای مذکور گشت. اگرچه شعارهایی که در خلال انقلابی که بعدها با نام انقلاب اسلامی ایران از آن یاد کردند حاوی مفاهیم برادری و برابری دینی بود اما پس از تثبیت قدرت از سوی روحانیون شیعی که حول محور حزب جمهوری اسلامی گرد آمده بودند مشخص گردید که رویکرد سیستم جدید نیز در قبال اقوام و ملل غیرفارس رویکرد پیشین موجود در دوران پهلوی بوده و تنها پان فارسیسم حالتی مذهبی به خود گرفته است. آنچه که مردم ایران در دوران جمهوری اسلامی شاهد آن گشتند استفاده ی ابزاری از تعالیم مذهب تشیع در راستای اهداف پان فارسیسم حاکم در ایران بود. در سطور ذیل با ارائه ی نمونه های رسمی به واکاوی برخی از سخنان دکتر حسن روحانی در مقام رئیس جمهور ایران در خصوص برتری فرهنگ و زبان فارسی بر دیگر فرهنگ ها و زبان ها و بی اعتنایی وی به حق حیات فرهنگی اقوام و ملل غیرفارس پرداخته شده است.

تعریف فرهنگ و گستره ی ایران در سخنان دکتر روحانی

بنا به خبری که در تاریخ 19 شهریور 1393 هجری شمسی در سایت رسمی ریاست جمهوری ایران منتشر گشت دکتر حسن روحانی در سفری که به تاجیکستان داشتند طی سخنانی در آکادمی علوم تاجیکستان سخنانی را در خصوص تعریف فرهنگ و برتری پارسیان بر دیگر فرهنگها بر زبان راندند که نه تنها هیچگونه سنخیتی با تعالیم اسلامی نداشت بلکه تنها در قالب پان فارسیسم تندرو و توسعه طلب قابل تحلیل می باشد. خبر مذکور این ذهنیت دکتر حسن روحانی را این گونه منعکس نمود.

“رییس‌جمهوری در آکادمی علوم تاجیکستان با اشاره به اینکه ایران فرهنگی مرز تاریخی و جغرافیایی ندارد، گفت: هر فردی که به زبان حافظ، سعدی، فردوسی و مولوی سخن بگوید و سخن آنان را بفهمد، او شهروند فرهنگ بزرگ پارسی منطقه است و فرقی نمی‌کند تبعه سیاسی کدام کشور باشد. بخش‌های مهم سخنرانی رییس جمهوری در آکادمی علوم تاجیکستان به این شرح است: ایرانیان چون در میان تاجیکان سخن می‌گویند، گویی در خانه خویش سخن می‌گویند.

تاجیکستان به عنوان یک دولت مستقل پاره تن تمدن و فرهنگ ایران است و ایران فرهنگی بسی فراخ‌تر از ایران سیاسی است.ایران فرهنگییک معنای تاریخی دارد که مرز آن نه حصارها و سیم‌های خاردار نظامی که ابیات و مصراع‌های زبان فارسی است یعنی هر کس که به زبان فارسی سخن بگوید و زبان حافظ، سعدی، رودکی، فردوسی و مولوی را بفهمد، شهروند افتخاری ایران محسوب می‌شود و فرق نمی‌کند که تبعه کدام دولت باشد؛ چه تاجیکستان، چه افغانستان چه ایران.اینکه پارسی را چه بنامد، آن را زبان تاجیکییا درییا فارسی بخواند؛ هر آشنای زبان فارسی، ایرانی است… چه سرود ملی پاکستان که به زبان فارسی است و چه زبان رسمی آن که اردویی، اکنده از کلمات فارسی است و چه پارسیان هند که در رشد و توسعه این کشور نقش مهمی داشته‌اند.زبان فارسی اما فقط قصیده، غزل، ترانه و ترنم نیست بلکه زبان فارسییک عامل مهم حیات سیاسی و اجتماعی مردم ما در این منطقه از جهان است و سخنوران فارسی زبان هم فقط ناظم کلمات زیبا نبوده‌اند.گفته‌اند که شعر حکمت است و سیاست هم اوج حکمت است چون سیاست نه به معنای فن اقتدارگرایی که به معنای علم تدبیر و نماد اعتدال و دولت عقل باشد، اتمام حکمت است.این تعریف از سیاست در حکمت ایرانی و اسلامی بی سابقه نیست و حکمای ما از قدیم سیاست را علم تدبیر می‌دانستند و سیاستمدار را مردم حکیم؛ نهاد وزارت در ادب و فرهنگ پارسی نهاد حکمت بوده نه زور و قهر حتی اگر سلاطین نماد قهر و غلبه بودند.و به مدد علم و عقل و اعتدال آنان بوده که در سیاست کهن جایی برای عدالت مانده بود.این چه رازی در زبان پارسیاست که پارسیان را به جای سپه سالاری به سوی دیوان و دولت عقل رهنمون می کرد؟ عامل اول ادب پارسی، ادب «رواداری» است، سال هاست که از زبان حافظ میخوانیم که «آسایش دوگیتی تفسیر این دو حرف است، با دوستان مروت با دشمنان مدارا» و این سخن قبل از پدیدار شدن جان لاک و ژان ژاک روسو بیان شده است.این جوهر اندیشه سیاسی ایرانی – اسلامی است که در اوج استبداد حاکم بر فارس آن روز بیان شده است.” (سایت ریاست جمهوری، شناسه خبر: 80736)

در خبری نیز که در تاریخ 5 شهریور 1393 هجری شمسی در پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری منتشر گشته است دکتر حسن روحانی بر این نگرش خویش چنین صحه می گذارد:

“رییس جمهوری در پیامی به نهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی تأکید کرد: زبان شیرین فارسی عامل مهم وحدت ملی ایرانیان و میراث مشترک همه فارسی ‌زبانان است، از این رو حفظ، تقویت و گسترش این زبان تمدن آفرین، وظیفه‌ای ضروری و ارزشمند برای پاسداری از استقلال و کیان سرزمین و ملت ما است.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 80177)

اعلان گسترش زبان فارسی به عنوان فریضه ای دینی از سوی روحانی

در خبری که در تاریخ 26 آبان 1394 در پایگاه اطلاع رسانی جمهوری اسلامی ایران منتشر گشته است دکتر روحانی به عنوان رئیس جمهوری در جلسه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی گسترش زبان فارسی را فیضه ای دینی دانسته و در جلسه ی مذکور تمهیدات لازم برای توسعه ی این زبان در داخل و خارج ایران دیده شده است. دکتر روحانی در حالی این ادعا را مطرح کرده است که به عقیده پژوهشگران حوزه اسلام و مذهب دین اسلام ماهیتی فراملیتی دارد و گویش به زبانهای مختلف سبب تفاوت میان مردم نمی باشد. پایگاه اطلاع رسانی دولت این سخنان رئیس جمهور ایران را این چنین منتشر کرده است:

“دکتر روحانی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه  انقلاب اسلامی با زبان فارسی شناخته می‌شود، گفت: گسترش زبان فارسییکی از وظایف ملی، انقلابی و دینی بوده چرا که این زبان حاصل ملیت و اسلامیت ماست.رییس‌ جمهوری با اشاره به اینکه باید انگیزه آموختن زبان فارسی تقویت شود ، ‌اظهار داشت: گسترش روابط تجاری و اقتصادی، توسعه گردشگری و روابط دانشگاهی و علمی موجب گسترش زبان فارسی در جهان می‌شود.دکتر روحانی با بیان اینکه بهره‌مندی از فناوری پیشرفته فضای مجازی و رسانه‌ای و ماهواره‌ای در گسترش زبان و ادب فارسی ضروری است،‌ گفت: استفاده از تمام فضای آموزشی مرتبط با ایرانیان در خارج از کشور برای آموزش زبان فارسی به ایرانیان نسل بعد و غیرایرانی‌ها مورد تأکید است.رییس‌ جمهوری با تأکید بر اینکه جلب همکاری ایرانیان فرهیخته خارج از کشور، برای آموزش افتخاری زبان فارسی بسیار راهگشا است، افزود: باید به وحدت رویه و تمرکز فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور، توجه نمود.در ادامه این جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی ،  در خصوص بررسی وضعیت زبان فارسی در خارج از کشور و همچنین فعالیت‌های بنیاد سعدی در این زمینه بحث و بررسی و گزارش نظارت راهبردی شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص نحوه فعالیت این بنیاد و میزان موفقیت در به ثمر رساندن وظایف آن ارایه شد.رییس‌ جمهوری سپس در جمع‌بندی این گزارش بر تشویق بنیاد سعدی برای گسترش فعالیت‌ها و بهره‌مندی از همه ظرفیت‌ها، ایجاد جاذبه زبان فارسی برای کشورهای خارجی بویژه کشورهایی که با ایران روابط تجاری و اقتصادی دارند، استفاده از فناوری‌های جدید برای آموزش زبان فارسیبا مشارکت و هماهنگی بنیاد سعدی و معاونت علمی و فناوری رییس‌ جمهوری و همچنین اولویت دادن به آموزش زبان فارسی برای ایرانیان خارج از کشور بویژه نسل دوم و سوم که متولد خارج هستند، تأکید کرد.همچنین بنیاد سعدی موظف شد برای آموزش زبان فارسی غیر از روش‌های آکادمیک و دانشگاهی برای علاقمندان به ارتباط و تعامل با ایران در زمینه‌های تجاری، زیارتی و گردشگری طراحی‌های لازم را انجام دهد.در ادامه نیز بر ضرورت تدریس زبان فارسی با کمک ایرانیان که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، تأکید شد.همچنین در این جلسه مقرر شد، مساعدت‌ها و پشتیبانی‌های مالی از بنیاد سعدی، برای جبران کمبودها در راه اشاعه زبان فارسی در نظر گرفته شود.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 90516)

دکتر روحانی خطاب به همایشی در اردبیل: گسترش زبان فارسی خردورزی است!

اشتیاق دکتر حسن روحانی در گسترش زبان فارسی به گونه ای است که خطاب به شرکت کنندگان در همایشی که در استان اردبیل به عنوان استانی ترک نشین ارسال نموده بود گسترش زبان فارسی را مترادف با خرد و عقل بیان نموده بود. بنا به خبری که در تاریخ 4 شهریور 1394 در پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری منتشر گشته است این نگرش دکتر روحانی با جملات زیر منعکس گردید:

“رییس جمهوری در پیامی به دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی، زبان فارسی را زبان خردورزری، مهربانی، گفت و گو، اعتدال، اخلاق، ادب و صلح، زبان پیراستگی و درست گویی دانست و گفت: کار محققان و تلاشگران عرصه ترویج زبان فارسی و ادب فارسی پاسخ به یک نیازواقعی جهان، منطقه و جامعه یعنی نیاز به خرد، نیاز به مهربانی و نیاز به ادب است.متن کامل پیام حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن روحانی که توسط استاندار اردبیل در این همایش بین المللی قرائت شد، به این شرح است:برگزاری دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی را که نشانه انگیزه مندی، سختکوشی و ژرف‌اندیشی استادان و پژوهشگران گرانسنگ ایرانی و غیرایرانی است، به همه دست‌اندرکاران و شرکت‌کنندگان صمیمانه تبریک می گویم.زبان فارسی اگر دلبردگان و دلدادگان فراوان در سراسر جهان دارد، به خاطر زایندگی ها و توانمندی های تاریخی آن است. ظرفیت هایی که درگستره جغرافیای جهانی و در عرصه های مختلف فرهنگ، دانش و ادب انسانی انعکاس یافته است. زبان فارسی تنها حلقه وصل ما ساکنان ایران زمین نبوده و نیست، زبان تمدنیِ حوزه بزرگی از جهان ایرانی و اسلامی است و بر میراثی کهن و در عین حال زنده و بالنده تکیه دارد. این وظیفه شما اندیشمندان و فرهیختگان است که چیستی و چگونگی دوام این بنای بلند زبانی و فرهنگی و تمدنی را در برابر تندبادهای حوادث گوناگون تاریخ، واکاوید و به دغدغه های کنجکاوانه دنیای معاصر پاسخی در خور دهید. زبان محل نشو و نمای تفکر است و اگر زبانی ماندنی و زایاست، در ورای آن تفکری زنده و گسترش یابنده ریشه دارد. فارسی زبان خردورزری، مهربانی، گفت و گو، اعتدال، اخلاق، ادب و صلح، زبان پیراستگی و درست گویی است. گواهان صادق این سخن متون ماندگار بی شماری هستند که به نظم و یا نثر هنوز برای انسان امروز پیام های جدید دینی، سیاسی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی و ادبی دارند.زبان فارسی که آیینه تمام نمای اندیشه و فرهنگ ایرانی است؛ تاریخ شهادت می‌دهد که هرگز در دنیای بسته محبوس نمانده و همیشه آماده گفت‌وگو و داد و ستد با زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر بوده است. زبان فارسی با برخورداری از جوهره‌ای اصیل همراه قدرت جذب و هضم و ترکیب زبان‌های دیگر – از زبان‌هایی کهن تا زبان‌های عربی، هندی، ترکی و حتی زبان‌های جدید را – داشته و دارد و همین توانایی زبانی است که حکایت از توانایی اندیشه و فرهنگ زنده ایرانی و اسلامی دارد.وظیفه خود می‌دانم که به نام دولت جمهوری اسلامی ایران از تلاش ارجمند و فروتنانه شما استادان و محققان گرانقدر که در این غوغای چیرگی صدای مرگ و خشونت و جنگ در جهان به شناخت ترویج زبانی پرداخته‌اید، که حاصل آن توجه به زیبایی‌های زندگی، مدارا و گفت‌وگوست، تقدیر کنم.کار شما بزرگان پاسخ به یک نیاز واقعی جهان، منطقه و جامعه یعنی نیاز به خرد، نیاز به مهربانی و نیاز به ادب است و همه اینها آموزه‌هایی است که از زبان فارسی و توان آن برمی‌آید. دوام کار و ثبات قدم شما در راه برآوردن این نیاز، ستودنی است. همچنان پرتلاش و پایدار باشید.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 88928)

ابراز بایستگی اتحاد فارسهای جهان از سوی دکتر روحانی

چنانکه در سطور فوق ذکر گردید دکتر حسن روحانی در گفتارهای گوناگون خود سخنانی را در خصوص برتری فارسها بر دیگر فرهنگها و زبانها بیان نموده اند که تنها در قالب پان فارسیسم افراط گرا قابل گنجاندن می باشد. رویکرد اینچنین دکتر حسن روحانی به فرهنگی که خود را نشات گرفته از آن می داند تنها در حد سخن باقی نمانده و در فرصتهایی که امکان ابراز آن بود خواستار عملی گشتن اتحاد فارسهای جهان گشته است.بنا به خبری که در تاریخ 11 شهریور 1393 هجری شمسی در پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری ایران منتشر گشته بود دکتر حسن روحانی این چنین خواهان اتحاد کشورهای فارس زبان گردیده بود:

“رییس جمهوری با اشاره به روابط گسترده و صمیمانه سه کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان، بر توسعه مناسبات کشورهای فارسی‌ زبان در همه عرصه‌ها تأکید کرد و گفت: پیشرفت هر یک از کشورهای منطقه می‌تواند منجر به تأمین منافع، توسعه و رفاه آنان شود.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 80317)

در خبری نیز که در تاریخ 19 شهریور 1393 هجری شمسی منتشر گشته بود دکتر روحانی بر لزوم اتحاد افغانستان، تاجیکستان و ایران اینچنین تاکید کرده بود:

“حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در این نشست مشترک مطبوعاتی و خبری که امامعلی رحمان نیز حضور داشت، گفت: دولت‌های ایران و تاجیکستان مصمم هستند، روابط دو کشور را بیش از پیش مستحکم کنند… رییس‌ جمهوری به موضوع روابط ایران و تاجیکستان و افغانستان به عنوان سه کشور فارسی زبان اشاره کرد و گفت: همکاری‌های اقتصادی می‌تواند پیوند این کشورها را بیش از پیش تقویت کند.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 80725)

در خبری که در پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری منتشر گشته بود دکتر حسن روحانی در تاریخ 26 اسفند 1392 هجری شمسی بر این نگرش خود اینچنین تاکید نموده بود:

“رییس‌ جمهوری صبح امروز (دوشنبه) در دیدار سراج‌الدین اصل اف وزیر امور خارجه تاجیکستان، با بیان اینکه توسعه و پیشرفت کشورهای فارسی‌ زبان برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت دارد، بر ضرورت توسعه و تحکیم مناسبات همه جانبه میان ایران و تاجیکستان در راستای پیشرفت دو ملت و دو کشور تأکید کرد.رییس‌ جمهوری با بیان اینکه گذشته تاریخی، زبان فارسی و علایق و سمبل‌های مشترک میان ایران و تاجیکستان باعث شده تا جمهوری اسلامی ایران نسبت به پیشرفت تاجیکستان اهتمام داشته باشد، گفت: اراده ما توسعه و پیشرفت تاجکستان و استحکام روابط فی‌مابین است.” (پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری، شناسه خبر: 76064)

بنا به اذعان اندیشمندان مختلف حوزه ی حکومتداری سیستم اداری جوامعی که دارای همگونی فرهنگی نبوده و از فرهنگ و زبانهای گوناگون تشکیل می شوند باید متفاوت از جوامعی باشد که دارای یکپارچگی فرهنگی هستند و حکومتگران باید از ایجاد و تحریک تنشهای قومی پرهیز کرده و فرهنگها و زبانهای مختلف به رسمیت شناخته شوند. دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران چنانکه در گفتارهای مختلف وی نیز مشاهده می گردد هیچگونه اعتنایی بدین امر نداشته و ترویج زبان فارسی و فارسی سازی اقوام و ملل غیرفارس را شاکله ی رویکرد فرهنگی خویش قرار داده است. تنها مطالعه ی اخبار و نوشتارهای رسمی منشتره در سایتهای دولتی و رسمی جمهوری اسلامی ایران کافی است که نشان دهد تعریف فرهنگ، ایران و مذهب در اندیشه و عملکرد روحانی، فرهنگ فارسی با جغرافیایی به گستره ی متکلمین به زبان فارسی و تشیعی که در خدمت این زبان و فرهنگ می باشد دارای اهمیت و احترام می باشد.

برگرفته از سایت مرکز مطالعاتی تبریز