مقدمة مؤلف – دكتر سيد رضا صالحي اميري

از قديمالايام ايران كشوري با ملتي متنوع از فرهنگها، شيوههاي زيست، مـذاهب و زبانهاي مختلف بوده اسـت؛ ملتـي كـه پيونـدهاي عميـق تـاريخي، فرهنگـي و مذهبي در بين اجزاي خود داشته است. اما اين كليت يكپارچه تحـتتـأثير عوامـل مختلف داخلي و خارجي با چالشهايي مواجه شدهاست بـهگونـهاي كـه در طـولزمان گاه وحدت و همبستگي ملي آن دچار آسيبها و تهديداتي شده است. بنابراين مسئله حفظ، تداوم و ارتقاي همبستگي و وحدت ملي همواره بهعنوان يك هدف استراتژيك مورد توجه حكومتهاي ايران بـوده اسـت؛ مـسئلهاي كـه همچنان اولويت خود را حفظ كرده است. تحولات جديد مسئله مديريت تنـوع را نه تنها در كشورهاي با اقوام مختلف، بلكه در سازمانها يا مؤسسات كه چند مليتي هستند نيز مطرح ساخته است. كشور ايران به دليل شرايط آب و هـوايي و موقعيـت اسـتراتژيك، همـواره درطول تاريخ محل عبور اقوام و ايلات مختلف و شكوفايي فرهنگهاي متنوع بـوده است. تا جايي كه »رنه گروسه« از ايران به عنوان پـل ارتبـاطي شـرق و غـرب يـاد كرده است. حاصل اين مراودات، گرد آمدن مردماني بـا خـصوصيات فرهنگـي و زيستي متنوع ميباشد. به همين دليل اسـت كـه بـسياري از خاورشناسـان، ايـران را خاسـتگاه تنـوع و چنـدگونگي دانـستهانـد. امـا ويژگـيهـاي فرهيختـهسـازي و انطباقپذيري به عنوان دو عنصر مهم منش ملي ايرانيان به آنان ايـن امكـان را داده است كه بتوانند فرهنگهاي مهاجر و مهاجم بـه ايـن سـرزمين را هـضم و درونـي نموده و آن را به اقتـضاي شـرايط و متناسـب بـا فرهنـگ خـود در آورده و بـه آن رنگ و بو و ماهيتي ايراني ببخشند. از همينرو است كه نظـام فرهنگـي و سـاختار اجتماعي كشور در عين وحدت و يگانگي و برخـورداري از پيونـد ارگـانيكي در قالب يك اجتماع فراگير و پايدار توانسته است تكثر و تنوع دروني خود را حفـظ نموده و در طول قرنها با پويايي و بالندگي استمرار يابد. حضور گروههاي قـومي كرد، بلوچ، تركمن، تالشي، آذري، لر، عرب، لـك و معتقـدان بـه اديـان ديگـر از جمله زرتشتيان، ارمنيها، كليميان، صائبيها و صدها ايل و قبيله كوچك و بزرگ از قبيل بختياري، شاهسون، قشقايي، بويراحمد، باصري و… كـه همـه در زيـر چتـر عظيم فرهنگ و هويت ملي ايراني زيستي مـسالمتجويانـه دارنـد، مويـد وحـدت كثرتگونه اجتماع ملي سرزمين ايران است. هرچند حضور فرهنگي اقوام و ايلات در طول تاريخ ايـران، همـواره منجـر بـه زايش و پويايي فرهنگـي كـشور شـده اسـت؛ امـا در عـين حـال، بـه دليـل برخـي متغيرهاي مهم و تأثيرگذار سياسي، اجتماعي و اقتصادي در عرصـههـاي داخلـي و خارجي، شرايط و بسترهاي بروز مشكلات و آسيبها، در حوزههاي قومي مهيـا و نمودار شده است. يكي از اين متغيرهـاي مهـم و تأثيرگـذار بـر اجتماعـات قـومي كشور، رويكردها، شيوهها و روشهاي دولتها و حكومتها در تنظيم تعاملات و مناسبات خود با اقوام و مديريت آنها و سياستها و رويـههـايي اسـت كـه بـر ايـن تعاملات حاكم بوده است. اهميت و جايگاه ايـن متغيـر در تبيـين و تحليـل مـسائل قومي در ايران به حدي است كه بسياري از صاحبنظران و پژوهشگران، روابـط و مناسبات ميان دولت ـ اقوام و نوع و چگونگي اين رابطه را عامل اصـلي تقويـت و انسجام هويت و همبستگي ملي و يا برعكس تضعيف آن ميدانند. در كـشورهايي مثل ايران كه با پديده تكثر قومي و فرهنگي مواجه هستند، نـوع و چگـونگي ايـن مناسبات و پيوندها ميان حكومت و اقـوام از طريـق طراحـي و تعريـف رويـههـاي قانوني و اجرايـي مـشخص كـه مجموعـة آنهـا سياسـت و مـديريت قـومي ناميـده ميشود، تعيين شده است. نقد و بررسي تاريخ سياسـي و اجتمـاعي و تحـولاتي كـه در كـشور بـه وقـوع پيوسته، گوياي آن است كه مناسبات ميان اقوام و حكومتهـا بـه ويـژه در تـاريخ معاصر ايران با نوسانها و فراز و نشيبهاي زيادي مواجه بوده است. در طـول ايـن مدت، تلقي و نگاه دولتها متـأثر از مـسائل مختلـف از جملـه پايگـاه اجتمـاعي و ماهيت آنها نسبت به اقوام، سياستهـا و الگوهـاي مـديريتي متفـاوتي را بـه همـراه داشته است. در مجموع، رويكرد دولت به اين موضوع كمتـر تعـاملي بـوده اسـت. معضلات اين نوع از الگوهاي مديريتي در جامعه در برخي مواقـع منجـر بـه ايجـاد شكافها و گسستهـاي هـويتي ميـان هويـتهـاي قـومي و هويـت ملـي، توزيـع نامتوازن فرصتها و امتيازات اقتصادي، پيدايش احساس محروميت نسبي در ميـان بخشهايي از تودههاي اقوام، گسترش فقر و بيكـاري و شـكلگيـري بحـرانهـاي