یکی از توافقات مهمی که در دوران ریاست جمهوی باراک اوباما با ترافیک دیپلماتیکی بسیار پر حجمی به صورت حتی شبانه‌روزی برگزار گردیده و منجر به توافق ایران با طرفهای اروپایی و آمریکایی گشت توافق موسوم به برجام میباشد.
توافقی که پس از امضاء آن نفس راحتی برای سران و گردانندگان بلند پایه نظام و نوشدارویی برای خود نظام محسوب میشد. نوشدارویی که باراک اوباما و سران کشورهای اروپایی پس از وقوع توافق به همراه پولهای از قبل بلوکه شده و اکنون آزاد گشته به تهران فرستادند و مرحمی هر چند کوتاه مدت بر زخمهای عمیق اقتصادی رژیم جمهوری اسلامی گذاردند.
برجام اما در دوره‌ایی که دو نامزد انتخاباتی ایالات متحده آمریکا مشغول مچ‌اندارزی انتخاباتی بودند بار دیگر از سوی هر دو نامزد اما به صورت کاملا متفاوت و عکس هم مطرح گشت. دونالد ترامپ نامزد جمهوری خواه توافق هسته‌ایی مذبور را به عنوان توافقی احمقانه و ناکارآمد ارزیابی مینمود و همچنین قول پاره نمودن این توافق را در صورت انتخاب خویش می‌داد. رقیب انتخاباتی دموکرات هیلاری کلینتون نیز به عنوان یکی از مهره‌های اصلی کابینه باراک اوباما و نامزد ریاست جمهوری از برجام به عنوان یکی از موفقیتهای تاریخی دولت اوباما صحبت میکرد.
دونالد ترامپ پس از انتخاب به عنوان پرزیدنت و ورود به کاخ سفید توافق‌نامه مورد نظر را پاره نکرد ولی قول تجدید نظر جدی در آن را داد. ۱۲ می به عنوان روزی سرنوشت‌ساز برای این توافق پر فرازونشیب ارزیابی میگردید. اما پرزیدنت دونالد ترامپ چهار روز زودتر از تاریخ اعلامی یعنی امروز دیدگاه خویش را مبنی بر ماندن و یا خروج از از توافق اعلام خواهد کرد.
این در حالیست که در هفته های اخیر ترافیک شدید دیپلماتیک مخصوصا بین طرفهای این توافق در جریان میباشد. هر یک از سران کشورهای طرف در این قرارداد در هر پلاتفورمی به اعلام دیدگاه خویش پرداخته‌اند.
پرزیدنت ترامپ با مطرح نمودن کوتاه مدت بودن نتایج این قرارداد و عدم انشاء نتیجه قطعی مبنی بر بازدارندگی ایران جهت دستیابی به سلاح اتمی آن را ناکارآمد میداند. ایالات متحده همچنین بر لزوم توافقی قطعی و بازدارنده که در برگیرنده برنامه‌های موشکی ایران و پیشگیری کننده سیاستهای مداخله جویانه و تروریستی در منطقه نیز باشد تاکید میکند.
سفر امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه به عنوان یکی از طرفهای اروپایی برجام به ایلات متحده و دیدار با پرزیدنت ترامپ جهت متقاعد نمودن ایالات متحده مبنی بر عدم خروج از توافق امیدهایی در برخی از طیفها و جناحهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده بود. امانوئل ماکرون قبل از دیدار با ترامپ با وجود تاکید بر لزوم رعایت قواعد بین‌المللی همچنین احتمال مذاکره جهت توافقی مکمل در کنار توافق برجام را نیز محتمل دانسته بود.
توافق مکملی که با طرفیت ایالات متحده آمریکا و بلوک اروپایی، فعالیتهای هسته‌ایی ایران را تا سال ۲۰۲۵ و بعد از آن محدود نموده، و بررسی برنامه‌های موشکهای بالیستیک و همچنین مذاکره با ایران را جهت برقراری صلحی ماندگار در یمن و سوریه در دستور کار قرار می‌داد.
اما حسن روحانی با وجود همه تلاشهای امانوئل ماکرون در جهت میانجیگری بین طرفین، در مراسم تبریز ۲۰۱۸ در شهر تبریز با اشاره به گفتگوی تلفنی جدی خویش با ماکرون در خصوص عدم اضافه نمودن حتی تک‌ماده به توافق و همچنین عدم قبول توافقی جدید گفت: “چندین بار با ماکرون به صورت تلفنی صحبت کردم و آشکارا گفتم هیچ ماده‌ایی به توافق اضافه و یا از آن کم نخواهیم نمود. حتی یک جمله”.
روحانی صریحا به این موضوع اشاره کرد که امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه نمی‌تواند و صاحب این حق نیست که توافقی را که بوسیله هفت دولت امضاء گشته تغییر و یا کم و زیاد نموده و یا حتی در این خصوص تلاشی نماید. روحانی همچنین با تاکید بر لزوم حفظ منافع جمهوری اسلامی ایران در قالب توافق فوق گفت: “اگر منافع جمهوری اسلامی تامین نگردد در هر شرایطی از توافق خارج خواهیم شد”.
در حالیکه عاقبت توافق هسته‌ایی مورد نظر و همچنین از پس تغییری احتمالی در آن، واکنش دولتهایی نظیر چین و روسیه در این قبال مشخص نمیباشد امانوئل ماکرون پس از دیدار با دونالد ترامپ همچنین شاید با در نظر گرفتن اظهارات قبلی رئیس جمهوری ایالات متحده از احتمال خروج ترامپ و عدم قبول ایشان در ۱۲ ماه مه سخن راند. دیدار اخیر ماکرون و ترامپ بیشک انتظارات طرفهای اروپایی و همچنین ایران را در قبال متقاعد نمودن ترامپ جهت عدم خروج ایالات متحده از توافق را بسیار کاهش داد.
واکنشهای احتمالی ایران در قبال خروج ترامپ از برجام
در حالیکه ترافیک دیپلماتیک در ایالات متحده و اروپا سرعت گرفته، بسیاری از سران جمهوری اسلامی ایران در قبال احتمال خروج و عدم قبولی توافق مذبور در هر پلاتفورمی عمدتا به صورت تهدید آمیز واکنش نشان می‌دهند.
علی شمخانی به عنوان دبیر شورای امنیت ملی ایران در کنفرانسی مطبوعاتی به صورتی البته مبهم از واکنش جدی ایران در قبال خروج ایالات متحده از توافق خبر داد. شمخانی از آماده بودن سازمان انرژی هسته‌ای ایران در خصوص اعمال جوابی قاطع سخن گفت.
دبیر شورای امنیت ملی ایران همچنین در پاسخ به سئوالی که از احتمال خروج ایران از ان پی تی(معاهده منع سلاحهای هسته‌ایی) از ایشان پرسیده شد، خروج ایران از معاهده مورد نظر را یکی از سه گزینه پیش روی ایران دانست.
ماهیت دو گزینه‌ایی که دبیر شورای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بدان اشاره نمود مشخص نیست اما حسن روحانی به دفعات در روزهای اخیر اشاره به از سر گرفته شدن برنامه‌های هسته‌ایی البته پرسرعت‌تر از سال ۲۰۱۵ نمود. روحانی همچنین از عکس‌العمل شدید ایران در قبال عدم خروج ایالات متحده از توافق خبر داد.
آنچه که بیش از سرنوشت توافق هسته‌ایی موسوم به برجام-که در هاله‌ایی از ابهام میباشد- مشخص است نه احتمال از سرگیری مذاکرات بلکه شروع مکانیزم ۳۵ روزه مذاکره در چهارچوب خود توافق مییاشد که در مفاد توافق جهت حل اختلافات پیش بینی گشته است. این فرصت ۳۵ روزه البته با توافق طرفین قابل تمدید میباشد اما به هر ترتیب وجود محلهای اختلافی از قبیل سیستمهای موشکی ایران و حضور ایران در سوریه، یمن و لبنان بیشک به سادگی در این فرصت کوتاه با در نظر گرفتن رویه جمهوری اسلامی ایران قابل حل نخواهد بود.
سران جمهوری اسلامی در چند ماه اخیر با نزدیک شدن به اعلام نظر دونالد ترامپ در خصوص تصمیم جهت توافق مورد نظر با تکیه و بازی در زمین اروپا سعی در جذب طرفهای اروپایی بوده و خواهان توافقی بدون ایالات متحده با حضور چین و روسیه در صورت خروج دونالد ترامپ از برجام را هم پیش‌بینی نموده‌اند.
زمزمه‌هایی در خصوص تشکیل بانکی مشترک و همچنین اتاق بازرگانی مشترکی بین اتحادیه اروپا و ایران نیز به گوش میرسد. ایران سعی در متقاعد نمودن دول اروپایی مخصوص فرانسه جهت سرمایه گذاری وسیع در ایران را دارد. اما آنچه که حائز اهمیت میباشد صنایع خصوصی اروپایی مخصوصا صنایع نفتی اروپا میباشد که علی‌رغم سیاستهای دولتهای خویش، ایران را با وجود فاکتوری قدرتمند به مانند ایالات متحده به عنوان کشوری که دارای ارزش سرمایه گذاری خواهند پذیرفت و یا نه.
اشارات صریح دونالد ترامپ در خصوص عواقب سختی که در انتظار ایران در صورت عدم قبول شروط مورد نظر-برنامه موشکی بالیستیک ایران و خروج از سوریه و یمن و عدم حمایت تروریسم بین‌المللی- با در نظر گرفتن رویکرد جمهوری اسلامی ایران، حاکی از ازسرگرفته شدن اعمال تحریمهایی سخت‌تر از قبل به توسط ایالات متحده بر علیه جمهوری اسلامی ایران میباشد. اما نکته حائز اهمیت در این خصوص درجه همراهی کشورهای اروپایی و در درجه دوم روسیه و چین با ایالات متحده آمریکا در اعمال تحریمهای احتمالی میباشد.
هم کشورهای اروپایی و هم شرکتها و صنایع و هولدینگهای اروپایی بیشک آنگونه که ایران سناریوی همکاری بدون ایالات متحده را آرزو میکند در کنار ایران نخواهند بود. با توجه به وضعیت اسف‌بار اقتصادی ایران در داخل و همچنین عدم موفقیت تجاری در بازارهای منطقه‌ایی و جهانی در صورت عدم عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از اهداف ایدئولوژیک در خصوص برنامه‌های هسته‌ایی، برنامه‌های موشکی دوربرد بالیستیک و سیاستهای مداخله‌جویانه در منطقه در راستای شیعه‌پروری و حمایت از تروریسم بین المللی روزهای سختی در انتظار ایران خواهد بود.
