آذری‌گرایان و مبلغان فرضیه ایرانشهری طوری سخن می‌گویند که گویی از دوران کوروش یک مفهوم سرزمینی به نام ایران، در معنای ژئوپلیتیک آن، شکل گرفته بوده و در تمام این مدت طولانی، علی‌رغم تمامی دگرگونی‌های تاریخی، مفهوم مزبور همچنان به قوت خود باقی مانده است.

در حالی که با یک نگاه اجمالی به کتیبه‌های منسوب به پادشاهان هخامنشی-اگر این کتیبه‌ها واقعاً اصالت داشته باشند- متوجه می‌شویم که خود کوروش و داریوش هم از وجود چنین مفهومی خبر نداشتند. وگرنه لزومی نداشت که آنها برای معرفی قلمرو پادشاهی خود، نام تک تک ایالات و ولایات را ذکر کنند و می‌توانستند به ذکر گزاره “منم شاه ایران” اکتفا نمایند.

چنانچه چندی پیش در مقاله “ابوریحان بیرونی و شعوبیه” اشاره کردم، واژه ایران، در مفهوم ژئوپلیتیک آن، حتی در دوران اوج فعالیت شعوبیه هم رایج نبوده و مترجم آثارالباقیه با عدم رعایت اصل امانتداری در ترجمه، به جای واژه الفرس در متن اصلی، از واژه ایران در متن ترجمه شده استفاده نموده است. البته اغلب مترجمان ناآگاه و تمامی مترجمانی که به زعم خودشان دارای عرق ملی می‌باشند، متاسفانه در ترجمه اسناد تاریخی، خواسته یا ناخواسته، مرتکب این اشتباه می‌شوند.

در اینجا ضمن پرهیز از اطاله کلام، به نامه‌ای می‌پردازم که ملکه_الیزابت در سال هزار و پانصد و شصت و یک میلادی به شاه طهماسب صفوی فرستاده است: “الیزابت، به لطف خداوند، ملکه انگلستان و تابعه. به امیر قدر قدرت و همیشه سرافراز، صوفی بزرگ، امپراتور فارس‌ها، مادها، پارت‌ها، ورکانه‌ها، قارماران‌ها (؟)، مَرو، مردمان آن حوالی و ماوراء رودخانه دجله و تمامی مردمان و ملت‌های مابین دریای خزر و خلیج فارس، با سلام و آرزوی توفیقات روزافزون.”(منبع: Iran and the World in the Safavid Age, P.327)

توضیح: همانگونه که مشاهده می‌شود، به علت عدم رواج یک نام فراگیر همچون ایران، در مفهوم ژئوپلتیک آن، ملکه الیزابت مجبور شده، نام ایالات و ولایات تحت سلطه صفویان را ذکر کند. هرچند نام برخی از ایالات را از قلم انداخته و از سوی دیگر، به غلط نام قارماران‌ها را در این لیست قرار داده است.

پ ن: وقتی نامه الیزابت را خواندم بی‌درنگ یاد کتیبه‌های منسوب به کوروش و داریوش افتادم که با همان شیوه و البته با همان آشفتگی به ذکر ایالات و ولایات تحت سیطره خود می‌پردازند. می‌دانیم که پژوهشگرانی همچون #ناصر_پورپیرار، آن کتیبه‌ها را جعلی و مربوط به دوران متأخر می‌دانستند. به راستی رمز و راز این شباهت عجیب در چیست؟

محمد رحمانی

فر
مترجم و پژوهشگر تاریخ